Lungler Sernak Megazine Vol 1
Sayakyi Thla Cung Tuanbiatawi
Mekazine Committee
U Thla Cung, Ni Din pa, hi atu anung liomi Lungler khua mi hngakchia siseh upa siseh kan hnu lei kum thum hrawng ah cun a min kan chim bikmi le kan theih bikmi Lungler mi asi lai. A ziah ti ahcun Lungler khua Dawn Tlang ti-lak a kan thawkpi tu asi i a tuan cuahmah lio ah a kan liam tak tikah kan inn tungsut a kiak ti bantuk in kan ruah i kan tha a chia tuk, kan ngaih a chiat tuk tikah a ruak humh ah Lungler khua ah inn khat pakhat titluk in Thlantlang ah kan kal. Hi ruakhumhnak bantuk hi Thlantlang ah a um ballo ti asi. A chungkhar nih amah philhlonak rolung Lungler, an inn tual ah, an phun tikah khuapi in a zuun kan tlem pi hna lawng si loin Lungler khuami zong nih sia le vok in amah philhlonak ah rolung Thithainak hor ah kan bunhpiak, Lai hla phuah thiam khuami upa hna nih Lai hla in an hlawi i upatnak sangbik kan pek. Dawn tlang ti-lak phuanhpuai ah amah kong a hlei in chim asi pin ah amah hmaizahnak in minute pakhat chung lu kuun in upatnak kan pek, amah upatnak le philhlonak ah an hlawinak hla in upa hna nih kan laam piak i upatnak kan pek mi ruang hna ah hin asi bik. Ni Din pa hi a hlan ah a rak liam cia chung mi upa le mino tampi thinlung zong ah rak i bochan mi le dawtmi kan pa asi.
A Chuahkeknak le Chungkhar
U Thla Cung a chuahnak phun cu Tlu Mang asi. Anu le apa hna cu Lungler khua kek Pu Chan Tlung le Pi Tial Iang ansi i an fapa upabik asi. 1942 ah a chuak. Apa Pu Chan Tlung hi Lungler khua hruaitu hmasa pakhat asi ve. Lungler tlang chairman kum 12 a tuan, khuabawi kum 4 a tuan. Cu hnu zong ah khua upa pakhat ah ai tel peng. A nu hi Cinzah bawi fanu asi. U nau pa 8 a neih hna: Buan Khar, Al Bik, Tin Uk (tleicia), Za Thawng, Sui Cia (tleicia), Sang Zel, Khuang Par le Neih Chum hna ansi. A nupi cu Hriang Khan khua mi Sayamah Dawt Hniang asi i fapa pahnih le fanu pathum an neih hna. Ni Din, Mah Zing, Tha Peng, Dar Cin le Lian Chin ansi hna. Atu lio te ah hin tu panga an neih hna.
Sianginn Kainak
Laica tangcheu in tangli tiang Lungler ah a kai. Mirangca tangnga in tangruk tiang Farrawn Cozah Middle School ah a kai. Tangsarih hi Hakha High School in a awng. Tangriat le tangkua hi Falam High School ah a kai i tangkua kumkhat te ah a awng. Matric class, tanghra hi Hakha High School in kum khat te ah a awng than. An chan lio ah hin sianginn kai le cacawn hi a rak har tuk. Tangli hi Laitlang pumpi camipuai a rak si. Tangsarih hi Kawlram pumpi camipuai a rak si. Tangkua le tangtra (Matric) hi komh in cawn asi i mark tha taktak a hmu mi pawl nih kum khat te ah tang kua le tanghra an awn khawh. Mark a tha ve nain a niam deuh nih tangkua lawng an awn. Tanghra a awn in Rangoon University ah kum 4 a kai hnu ah B.A degree a hmuh. Saya rian a tuan pah in Dip. Ed timi cachimhnak degree a hmuh than.
A Riantuannak
B.A degree a hmuh kum 1964, September thla in State High School Assistant Teacher (S.A.T) ah a lut. Teddim State High School in rian tuan a thok. Kum 3 a tuan hnu ah Thlantlang State Middle School ah Headmaster in 1967 ah a hong i thial. Kum 4/5 hnu ah Farrawn State Middle School ah kum 2 a tuan. Cun Lungler State Middle School ah a hon i thial i mah khua le ram caah riantuan hram a thok kan ti lai cu. Lungler ah sayakyi a tuan lio ah khuami hna thapeknak in Thlantlang peng Ne Win cozah ser mi Party Unit ah caantling silo in azan Party Unit member ah a lut. Cun caantling member ah an thim i Unit secretary rian a tuan. Kum 4 hnu ah an i thim than i a hmuh rih caah amah hmun thotho ah a tuan than. Party Unit secretary a caan hnihnak a tuan lio ah High School Headmaster reng ah a kai. Asinain Party Unit secretary a caan dih tiang a tuan. Thimthannak ah tel a duh ti lo caah High School Headmaster rian a laak i Thuklai State High School ah a tuan. Thuklai khua ah kum 3 a um hnu ah Thlantlang High School ah a hon i thial. Kum tlawmpal hnu ah Township Education Officer ah a reng a kai than. Thlantlang khua T.E.O zung ah a tuan. Kum tlawmpal a tuan i Pyine Education zung ah a rian a kai caah Hakha ah a kal i Pyine zung ah Sitsezi bawi a tuan. Cu hnu ah Pyine zung a lubik changtu rian ah a kai than. Cu rian cun pension a laak tiang, kum 60 a tlin tiang a tuan. Pensen a laak hnu ah Thlantlang amah inn te ah a hong um i Zahnak tlang upa rian a tuan. A bik in Lungler khua hawi kan lawh ve nakhnga khua ruat in Lungler khua caah a caan neihmi a hman, Lungler khua ah atu le atu te in a tlung i khua a khaan pi hna, rian a tuan pi hna.
A Nuncan
Ni Din pa nuncan hi zoh tikah Khrifa nunzia tha tein a zuul khomi asi.
1) Dawtnak a nei:
Ni Din pa cu a hmet lio tein hawi he i daw te le rem tein nun ai zuam peng. A riantuan hawi sin ah dawtnak, zawnruahnak a neih peng caah a riantuannak ah harnak piahtana a tong bal lo. Amah nak in a riantuan hawi nih thil an hmuh an co a duh deuh. A hawile usa a pek peng hna. Hmuhtheihnak a um tikah a hawile tu kha a pek deuh hna.
Nu le pa cung ah le naule cung ah dawtnak taktak a nei. S.A.T a tuan ka ah a lahkhah cu Ks.370 hrawng asi. Lahkhah a ei cangka tein a naule tang riat in a cunglei paoh a cawm dih hna. Fa pahnih hrawng a neih lio ah a naule pathum university ah ca an cawng ti hna. A naule hna kha thlakhat ah Ks. 120 cio in a kuat hna i amah caah 15 hrawng lawng a taang. Afale le khualtlung vialte cu a nupi lahkhah he a nun pi hna. Ni Din pa tluk in naule a zoh i a cawm mi an har. Hi hi a nupi mitha asi ve ruang zongah a unau le anu le apa a zohkhawhnak hna hi asi. Cucaah a chungle hi a cung ah vuivainak an nei bal lo. Khualtlung cung zong ah a that caah an thangchiat bal lo.
2)Thiang tein a nung:
A hmet lio thok in kuak a zu bal lo, zu a tep bal lo. Party Unit ah rian a tuan lio khual a tlawn ah khuate nih zu le sa in a don hna, an zitmuai hna. A hawile tampi cu an i nuam tuk. Ni Din pa tu cu a tep hmanh a teh piak bal hna lo. Nupi a neih tiang nungak a ho a duh ti hi theih asi lo. Nungak he thangchiat tibantuk a nei lo. A pa nih a fial caah nupi a thi. A nu pi cung ah daw te le felte in a thih tiang a nung.
3) Tei a ma mi asi:
Ni Din pa hi a riantuanmi kip ah felte le teimaknak he a tuan pengmi asi. Amah hi thluaktha tuk asi lo nain ai zuam peng caah a cacawnnak ah a thiam cem pawl asi peng. Kum khat tangkhat in a awn khawh peng. Khawi ka i rian a tuannak poah ah ai zuam peng caah rian a tei peng. Nihin ah tuan khawh dingmi rian thaizing caah chia lo te in a tuan. Cu caah a riantuan hawi nih asin riantuan a nuam an ti. A thokmi rian a dih hlan lo a thazang le caan vialte he a dih tiang a tuan.
4) Mi sawsawh bantuk in tluang tein a nung:
Ni Din pa hi uangthlar, phorhaw le ruamkai in a nung bal lo. Mi harsa mi bantuk in a nung. Thilthuam thatha in ai thuam bal lo. Hawi nakin ka si deuh tiah a langhter bal lo. Mi sawsawh bantuk tein fenhaih le holhrel a hman lawng si lo in eidin zongah olsam tein a ei a din. Pine bawi, Party Unit bawi a rak si ko nain a power neihmi a herh lo a hlei in midang cungah a hmang bal lo. Mi sawsawh bantuk te in tangchiah tein a nung. A kuttang mi sin ah aana a piah bal lo.
Sayakyi Thla Cung le Lungler Khua
Apa hi khua caah rian saupi a tuan i Lungler khua caah a biapi mi thil lianngan hna zong a tuantu asi caah apa sin hin Lungler dawtnak thinlung hi ai laak tiah cun kan palh lai lo.Tangli a awn hnuah khua dang ah ca a cawn caah khua ah caansau um caan a nei lo. Asinain khua a rak tlaihchan caah sianginn khar paoh ah a tlung. University a kai hnuah thal kharpi caan ah a hong tlung peng. Khuami mino a komh hna, picnic a tuah pi hna i social phunphun nuamhnak phunphun a tuahpi hna, biakinn hlaremh hla a van i phurh hna i zarh chiar hla a cawnpi hna. Pathian ni zingpumh ah a remhpi hna tikah khuami mino nih an upat i an dawt lawng silo in thatnak le thanchonak lei ah mino a hruai hna caah khua upa pawl zong an i lawm, an i bochan i an dawt.
Lungler ah sayakyi a tuan lio ah khua chung lam, sianginn kainak lam a remh pi hna, a thar a dot pi hna. Tum Zing lung bo kai a choh tuk caah bo tang in lam phei a dot i a cawh pi hna caah Thingva lei lo tlaak ah le thal ngahring dawi ah zaang a dam tuk. Lungler le Fungkah lam a rak chiat tuk caah a mah ho in Middle School sianghngakchia he zarhkhat chung man lo tein, mah le riahcaw cio ronh in a cawhpi hna. Pensen a laak hnu le bang ah cun Lungler khua thanchonak hi amah pumpak rian nakin ai hmaithlak deuh. Atu le atu te in Lungler ah a tlung, Ralpel -Tio neel lam a dot pi hna, a vah pi hna, minung kal khawhnak tiangin a cawh pi hna caah Tio ral tlawn le Tio ramriah kal ah a nai suaomau, tha a dam deuh tuk. Cucaah Ni Din pa Lungler ah a tlung ti cu khuami a cheu nih cun an ngaihlah ngai. “Lamcawh a hrih hoi ko la cuh” tiah an ti. A thih lai kum thum/li chung cu Dawn tlang ti-lak ai buai pi i a caan vialte cu ti-lak kong ah a hman dih ti awk asi. Dawn tlang tihna in Chel tlang tiang, Chak-um bo in Dawnlampial tiang pipe a hmuh pi mi hna an phum dih, Chak-um bo ah ti-inn an sak dih hnu, Chel Tlang in Dawnlampial tiang a herhmi thir pipe a sianghngakchia pa Pu Piang Suan Mung bomhnak in UNICEF nih pek ding in an hna a tlak tikah U Thla Cung cu lunglomhnak in a khat.
A Caan Donghnak:
A fapa hniang Lian Chin hi haa sibawi kumthumnak a cawn lio in ka huam ti loh ati i, hneek khawh asi ti lo caah amah duhmi Malaysia ah thlah dingah 2006 February ah a kal pi. Lian Chin Malyasia a phak tiang Yangon in a hngah. Cu lio ah “Lungler Khua Kum 170 Tlinnak Magazine” a chuah bak asi. Cu magzine cu thlah lo in chun he zaan he a rel. Ai lunghmuih tuk. Culio ah a mithmai hi damlo muihmai asi. I cek ta ko tiah Cer Ku pa nih a fial ko nanin March thla ah World Vision Australia nih ti-lak caah an kan bomhmi phaisa thoh ah ka hon tikah kai piah te lai a ti i a duh loh. Zei caah tiah Dawn tlang ti-lak kan awngmin cang lai ti kha khuami chimh tuan a duh tuk caah a rak si. Za Thawng nih USA in Salong TV hna, dumkulhnak thir suur hna cawknak ah phaisa a van kuat i ai cawk tlun ah ai thawh. Zan it lo in Mandalay in Thlantlang tiang ai cuanh tikah a celh ti lo, a dam lonak a zual chinchin. A lunghri a pit, Hakha ah an kal pi nain an chanh khawh ti lo caah ruahlopi in a kan thih tak. Lungler khuapi nih aruak kan va humh, thlanco rawl ah vokthau kan thah. A duh tukmi Lungler Magazine hi a rel dih manh ko rua, asinain Lungler ah “Thawngtha” va chimh hna ding ai timh mi tu cu a va chim manh ti lo. A thih lio ah hin Sayakyi Thla Cung a thinlung hi X-ray hmanthlak bantuk in zoh khawh le hmuh khawh khi vasi selaw, a thinlung chung ah hin anupi le afale, anu le a naule hna nak hmanh in Lungler khua le Dawn tlang ti-lak hi a khat in kan hmuh deuh hnga tiah kan zumh. David Livingstone, Africa missionary, a thih tikah a ruak lak awk ah England siangpahrang nih ami a thlah hna. A ruak cu lak an van timh ah Africa minak pawl nih Livingstone i a thinlung hi cu kanmah ta a si an ti. A taang an khuai i a lung an chuah i an lak i an ram ah an phum. Sayakyi Thla Cung hi a ruak cu Thlantlang khua ah fim asi nain a thinlung hi cu Lungler khuami kan ta asi.
Lungler Tilaknak Tuanbia
By Mekazin Committee
Lungler Khua Kong
Lungler khua cu Lairam,Thantlang peng, Mizo ramri in meng 6 a hlatnak ah a um mi asi. A bit kauh area cu 126 sq miles hrawng asi. Rili in 4743’ (Tiinn Zawn) a sang. Nichuahlei Longitude 93. 13’ le chaklei lattitude 54. 0’ ah a um.
Nichuahlei ah Lungding le Farawn, thlanglei ah Fungkah, chaklei ah Zangtlang, nitlaklei ah Bungkhua le Thingsai, Mizoram an um. India le Kawlram thentu Tio tiva hi Lungler in meng 6 a hla. Lungler cu tlang sang cung ah a um bantuk in ti a har ngaingai. Khua in falong 2 - 3 a hla mi tikhur Sihpi, Siasih, Thlangum, Khuate tbk ah tithan tawn a si. Cu zong cu thal caan ah cun an reu hoi i zan suimilam 9:00 tiang in ti reu an hngak tawn. Cun zinglei 4:00 in cun nu cu an tho i tireu cu an i cuh tawn. Nu cheukhat le bang cu tikhur ah an i sivua theu. Puaituah caan le bang ah cun ti ruangah i nuam kho lo tiangin kan um tawn. Khual pawl le bang cu an kan hmuh ah hin an zang kan fak tuk. Puai tuah hmanh hi tih phah asi. Puai tuah pohah tithantu comittee hna ser a hau.
Ti a har ruangah ngandamnak lei ah harnak tampi kan tong. Ekinn tha zong kan nei kho lo. Belkheng, hnipuan, innchung innleng zeihmanh a thiang kho lo. Dum zong an tha kho lo. Anhringso, mehhang a har ngaingai. Satil arva zong an milthlor kho lo. Lungler khua ahhin wkdufe,f aq;&kH, ralkap sakhan, high school, thirhri zung tbk an um caah, cozah riantuan in a hong um mi zong harnak tampi an tong. Cu pinah khualtlawngmi zong harnak an tong ve.
Cu ruangah ti he pehtlaiin harnak tampi ton asi. jrKdYcGJ zong cozah nih pek dingah aitlak ko an ti caah Pine in Htuaioh Mangki nih 2001 ah a ra i a zoh tikah ti a um lo ruangah jrKdYcGJ kan in pe kho than hna lai lo a ti.
TILAK KHAWHNAK CAAH SADUHTHAHNAK
Tuan ahcun Lungler nih ti lakkhawh lai hi i ruahchan ngam asi bal lo. Asinain ti la kho usilaw a tha ko hnga ti cu saduh thah peng asi. 1995 ah UNDP Myone Hmu Ming Hnin a rat lioah tilaknak caah bawmh kan rak hal. “Butget tlawm lio asi caah kan butget nih a phan lo,” a ti. Asinain lungdong loin ti kong cu kan ruat lengmang. Cu caah Pu Mang Sang, Lungler ah a hong tlung le Japan Embassy nih bomh khawh asi ati. A nainak bik ti rak zoh u a kan ti. Cucaah Fungkah ram tiva kha Pu Bual Cung le Rev. Nawl Ling ho in 1997 ah an rak zoh. Ti a tlawm tuk caah ngol than asi. Cu kum thiamthiam ah Ralpel ram Dumvapi kha Pu Bual Cung, Pu Khar Cung, Pu Khar Vung le Pu Than Hel nih an rak zoh than. Ti a that ko caah, cunglei i halnak ding caah zuunhri in a hlat-naih an rak tah.
2000 kum ah UNDP ah kan hal than hna nain kan butget nih a pha lo an kan ti than. UNICEF ah hal ulaw kan in chimpi ve hna lai an ti. Asinain hlawhtlin a um hlei lo. 2001 February ah Baptist Upa pawl Pu Bual Cung, Pu Khar Cung le Pu Hram Kung nih Rev. J. Sang Awi kha Japan Embassy halpiak dingin Bungkhua TABC Khawmpi ah an rak ton. Cu ah cun hnatlaknak tha tein an tuah. Sihmanhselaw, Pastor Hniang Bik inn i khuapi meeting ah cu kong cu ceih than as i cu meeting ah cun, Pu Tial Bik le Pu Chan Hre (Khuabawi) nih mifial lem loin kanmah tu nih kan ti khawh tawk in kan i zuam ko lai an ti. Anmah pahnih nih cun biatak tein an i zuam ko nain an tlamtlinh kho lo.
Cu hnuah cun lungdong lo in Tilei Committee kan ser than. Committee member hna cu:
Ø Pu Bual Cung Chairman
Ø Pastor Hniang Bik Vice Chairman
Ø Rev. Hrang Tiam Secretary
Ø Pu Phir Al Asst. Secretary
Ø Rev. Nawl Ling Treasurer
Ø Pu Biak Thang Asst. Treasurer
Ti kong tawlrelnak caah committee nih tangka innkhat Ks. 2000/- Ks. 1500/- Ks. 1000/- Ks. 500 rituk in kholh asi. 2002 August thla ah Committee min in Pu Tluang Al (Ral Pel) khuabawi tuan lioah Pastor Hniang Bik, Rev. Hrang Tiam, Rev. Nawl Ling le Pu Biak Thang hna cu Ralpel ah ti hal ding in an kal. Ralpel tilaknak thlang in la ko uh an ti. 2003 March ah Rev. John Siam Lian Zangtlang Khawmpi i a kir leiah ti laknak caah lam na kan kawl piak kho hnga maw tiah bawmh kan rak hal. Cu zong ahcun a tlamtlin hlei rih lo caah 2003 thiamthiam ah Sayakyi Van To cu Japan Embassy halpiak ding in kan fial than. Pu Van To zong cu ai zuam len ko nain a tlam a tling kho hlei lo. Kan hnabei cu a dong hlei lo.
Rev. John Siam Lian nih a kan philh lo caah bia a kan cah, amah ton ah Rev. Nawl Ling, Pu Tum Sang, Pu Bual Cung, Haka ah an kal. Rev. Siam Lian nihcun tutan ah cun asi kho rih lo a ti le kir than asi. Mah cu i an kir lei ah Pu Bual Cung nih, Pu Thla Cung, Thantlang a inn ah a va len le, “Cu ti asi ahcun keimah ka cawlcaang ve cang lai, nan thinphang hlah uh,” a rak ti. Thantlang ah rak ra hna seh ati caah Lungler kan Chairman Pu Bual Cung a va kal.Hi tiang ah ti lei kan cawlcanghnak hlawh a tlin khawhhlei lo caah, Pu Thla Cung cu biataktein ti kong ah cawlcangh hram ai thok. Pu Thla Cung hi Dawntlang ti thiang kan din khawhnak ah hin a biapibik in a kan hruaitu le lam a kan pah pi tu bik asi. Chunmang a kan manh pi, a kan tuan pi, a kan kawlhawl piak i a mah rak um lo selaw cu hi ti kan ding lai ti zong hi chim awk a tha lo. Asi kho lo ding in ruah mi heh tiah si kho ding in a kan tuan pi peng. A hmasacem ah, Ralpel ram, Hrianghorva kha Pu Bual Cung, Pastor Hniang Bik, Pu Ceu Khar, Pu Khar Cung le Pu Khar Vung a zoh ter hna i zuunhri in a hlat-naih an tah than. Pu Thla Cung cu Lungler ah a hong tlung i lak khawh taktak asi hnga maw tiah tilei upa pawl a hal hna. Hibantuk asi mi Mizoram zong ah an lak khawh ko, mithmuh asi ko caah lak khawh asi ko lai, tiah khua upa pawl nih an ti tikah, Pu Thla Cung cu a tha a tho tuk hringhran. “2004 March 2, Lungler 170 Tlinnak Jubilee hlan hrimhrim ah ti hmuh khawh kan i zuam lai,” a rak ti. Asinain cu zong ah cun tinh ning bantuk in ti cu lak khawh lo thiamthiam asi. Cun Jubilee ah cun ti a har tuk caah motor hna in ti than asi. Khengtawlnak a um lo caah cutcutaih in rawl kan pek hna i Saya Al bik nih hman a thlak hna. Jubilee a dih hnu ah, nu 50 hrawng tikhur ah an kal ter hna i ti an i cuh lio video a thlak than hna.
Jubilee ah cun khua dang i a um mi Lungler pawl an hong tlung cio i Ti Committee an ser than. Pu Thla Cung, Chairman, Pu Tum Sang, Assistant Chairman ansi i cu pinah Lungler i a ummi Ti Committee pawl si chih hna seh ti asi. Thawhvo an phawt hna. Khampat lei i thawhvo he pehtlaiin Rev. A. Za Khar, Pu Van Awi le Pu Za Hel an thim hna. Khampat ah cun Pastor Hniang Bik le Pu Thla Cung bomhhal ah an kal i Khampat Lungler nih Ks. 150000/- an rak pek hna.
Pu Thla Cung nih Kenedy sawm ulaw zoh ter u a ti caah Pu Phir Al (Khuabawi) nih Haka ah a va thit i thilri tlamtling te he a van tlunpi. Kenendy nih cun Ralpel ram Dumvapi cu a zoh i a tha ko a ti caah tlamtling tein a tah. Cu tah i a kal mi hna cu, Pu Biak Thang, Pu Ceu Khar, Pu Kam Ling, Pu Lal Hngak, Val Chan Lian, Pu Lian Hei, Pu Ngun Lal, Pu Tial Peng, Pu Lian Chum, Pu Tluang Chum le Pu Nawl Cung ansi.
Dumva pi ti lak khawh a si lai ti ai fian cun biatak tein hma a kan lak pi i plastic pipe zong a kan sok piak i a kan hmuh piak. 2005 lio ah sianginn lei in meng khat hnih caahplastic pipe hmuh khawh asi ti kha Sayakyi Thla Cung nih a theih tikah Pu Tum Sang ai sawm i Biuha zung ah an va kal i plastic pipe cu an va sok ve. Hmuhkhawhnak ding in Lungler in mi 2 nih minthut a hau an ti i Pu Bual Cung le Sayakyi Thla Cung nih min an thut. An sok bantukin plastic pipe nak mi meng thum zo an hmuh.
2005, October thla ah UNICEF wm0efcH XmecsKyf Yangon in Miss Carol C. Long Thantlang ah a ra i Pu Thla Cung le Pu Tum Sang nih Lungler khuabawi Pu Phir Al rianrang in rak tli law kan ton lai an ti i Pu Phir Al cu laksawng he rianrang in a tli ve. Hi lio ah hin Thantlang tilaknak caah Thantlang upa pawl nih ton an i timh caah Lungler upa nih Miss Carol C. Long tonkhawhnak a lam a um ti lo. Pathian nih Lungler caah khua a khan caah an ton khawh ve mi asi. Cu ti an ton khawhnak chan cu Miss Carol C. Long, a van zul tu Pu Pian Suan Mung (UNICEF, ppfukdif;wkdif;rSl;) Pu Thla Cung sianghngakchia a rak si i Pu Thla Cung a hmuh tikah nan thinphang hlah u, keimah nih a tonnak caan kan serpiak hna lai a ti caah Lungler caah lam ai onnak asi. Pian Suan Mung nih cun Pu Thla Cung le Pu Tum Sang cu a kawh hna i Miss Carol C. Long cu an ton ter hna. Cu an hmuh tik ah cun Thantlang upa pawl cu an lau dih. Laksawng ah Laithuam, fashion Ks. 50000/- man an cawk. Pian Suan Mung nih cun a rianrannak in nan laksawng cu pe u law Lungler khua tilaknak kong cu keimah riah ah chia ko u ati i laksawng cu an pek. Pu Piang Suan Mung nih biatak tein a kan chimpiak caah Lungler tilak khawhnak caah lam ai ong. Miss Carol C. Long cu a va kir i Yangon a va phak in, Ingeneer Pu Kenedy nih detail estimate a suai ning in, thir pipe tluan 1116 a kan pek.
PLASTIC PIPE HMUHNAK LE TAP STAND BUNHNAK
2004 kum Jubilee biachahnak ning in ti cu hmuh khawh hrim ding in kan i zuam lai ti asi bantukin cu lio khuabawi a tuanmi Pu Phir Al nih Thantlang le Hakha ah a kal i khua dang ramdang a ummi Lungler asi mi kha phaisa thawh cio ding thawhvo a tukpi hna. Nupawl zong tha tein a chimhchonh hna i innkhat vokthau sum 5 cio zuat ding in a forhfial hna.
A cunglei ah kan chim bantuk khan Sayakyi Thla Cung nih BiuhaZung ah a sok mi plastic pipe nak mi men thum zo cu kan hmuh. Plastic pipe cu Thantlang a rak pha i a chiahnak le a phurhnak ah khan harnak tampi ton than asi. Mah pipe khua tiang zeitihmanhin a phan kho ding a si lo caah khua tiang phakkhawhnak ding caah inn 1 ah Ks 15000/- Ks. 10000 ti in thawhvo i tuk than asi. Kudawng chung in va chuah ding le va phurhnak ah khan harsatnak tampi kan tong than i khuabawipa Pu Phir Al, U Tum Sang le Sayakyi Thla Cung cu an lung re a thei ngaingai.
Mah plastic pipe a phurhnak le a bunhnak ah hin lungrethei ngaiin kan um than. Zeicah kan ti asi ahcun phaisa tampi le thazang tampi a hau mi a si. Cu caah, Malaysia, Australia le USA lei khuami nih phaisa in an hun kan bawmh. Kha an kan bawmhnak phaisa kha a phurhnak le a bunhnak ah kan hman. Asinain a zat lo caah cu lio Kanglang lopil kan zuarmi loman zong kan hman dih.
Plastic pipe cu a phan cang i Sipin Engineer pa a ra i tap stand a kan bunhpi, (13) kan tuah i Ks.500000/- nak tlawm lo kan dih.Tikhonnak inn (20’x 15’) kan sak i Ks. 2500000/- hrawng kan dih.
ENGINEER KENEDY LALRAMLIAN AUHNAK
Plastic pipe cu a lian he a fa he khua ah kan van phurh cang, zei tin bunh ding, khoika in thok ding ti zong a ruah zia kan thiam ti lo. Vangal bang kan hngawng lawng kan i dawh i ar ko in kan um cang. Azei sihmanhah mah khuami te Engineer Kenedy Lal Ram Lian, Hakha ah va sawm a hau ko ne ti asi i U Mang Al cu Hakha a va kal i Kenedy cu UNDP a tuan liomi a si caah UNDP lubik Steven nih khunh pek a hau fawn. jynfe,frSL; cu Yangon a um lio a si i kan ar ko.
Kan tilaknak ding hi Ralpel tiinn thlang in lak ding asi i Lungler a&avSmifuef a san tuk tikah phak khawh lai kan zum lo. Cu tikah Lungler upa (13), U Biak Thang ho in vok sum (5) kan i hruai i Pu Lal Rem (Ralpel) khuabawi asi lio ah an tiinn in 200’ hrawng a sannak Kelatva ah ti lak ding in kan va hal hna. Cutikah Ralpel khuapi nih lungawi tein an kan pek i kan lunglawmhnak kan chim cawk lo. A tihna kan zoh tikah le a tha tuk i nih buin kan tlung. Engineer Kenedy cu June thla ah an jynfe,frSL; nih khunh a van pek i Lungler ah a rak phan i plastic pipe cu khuapi nu he pa he Ralpel ah kan thiar. Loriakmi zong kan auh dih hna. Engineer Kenedy cu khunh ni 10 lawng a hmuh caah kan i hnawh tuk caah High Shool sianghngakchia dihlak le sayate zong nih ni 2 chung an kan zuan hnawh.
Rianrang in tuah a herh caah Kenedy nih a hawi le U Bual Thang le U Biak Ceu a van i sawm hna. Kenedy nih a&zrf;uef le a&pkuef kha ruahsur lak le fikfa lakah a tuah. U Bual Thang le U Biak Ceu zong nih a sur thlu lo han thlu lo in mipi pawl kha pipe an kan peh pi. A tim nih pipe lam kha heh tiah kan rak cawh ve. Kan duh tuk mi asi caah thadit zong kan thei set lo. Dumvapi in Cheltlang tiang cu pipe meng hnih le cheu cu zarhkhat ah tha loin kan phum. Ralpel pawl nih thlakhat hmanh ah an phum kho lai lo an ti i zarhkhat ah oltuk kan dih tikah an khuaruah a har. Khua upa pawl an tha a nuam tuk i Ralpel Pu Za Lawm naatuum Ks. 150000 in an kan cawk piak i a sa zong kan ei dih, rian zong kan lim dih ve. Plastic pipe kan van bunh thlu bakin ti kan van thlah i Dawntlang chochuah ah an tha a nuam tuk ah Pu Caw Hau le Pu Khar Cung cu holhlo ringloin an i kholh colh.
Ralpel in kan tlung i a hmaizarh ah cun Ni Din pu te innbo tiinn in Khuathar tiang pipe cu kan bunh than i inn lak asi caah thadit zong kan thei ti lo. Mah lio hi 2005 June 5 asi. Ralpel Dumvapi Kelatva in Dawntlang chochuah tiang plastic pipe cu ai bunh pin ah khuachung tiinn in Khuathar tiang pipe cu ai bunh tur ko i Dawntlangpar ah ti cu a tla thluahmah ko. Dawn le Ralpel nih Lungler pawl tilak hi a karlak lawngah a tla, Pathian tum tikah an bunh kho te hnga maw an ti. Kanmah zong nih a karlak meng 4 chung asi, Kenedy nih thir pipe lo cu a si kho ti lo ati, thir pipe meng 4 ca cu Lungler nih a zei ti hmanh in kan thazang le kan neihchiah nih a pha ti lo i aitekcheu bang ar ko in kan um hoi ko. pnfyif Engineer nih tap stand 13 a tuah mi kha Kenedy nih mah hi cu a tha lai lo. Kan rawk nolh dih lai, a thar in kan tuah lai a ti hoi i kan ar a zual chinchin.
2005 May thla ah Pu Phir Al (Khuabawi) cu ti caah bawmhhal dingin Yangon ah akal. Yangon i a um mi Lungler khua mi kha ti caah in 1 ah Ks. 20000 in nan kan bawmh lai tiah bomh a hal hna. Cu lawng si loin Pu Al Bik nih a bomh i ramtha kan fanau le kha mi 1 ah Ks. 100000 in le Malaysia um kan fanau le kha mi 1 ah Ks. 50000 in bomh an hal hna. Pumpak in ca in siseh, phone in siseh thawng a thanh dih hna. Cu tan ah cun Malaysia kan fanau le nih Ks 850000/- an kan bomh i pipe nak phurhnak kan leiba kan cham. A deih lo i Kanglang lopil samh mi phaisa cu tidong caah kan hman dih.
THIR PIPE HMUHNAK
2005, October thla ah UNICEF wm0efcH XmecsKyf Yangon in Miss Carol C. Long Thantlang ah a ra i Pu Thla Cung le Pu Tum Sang le Lungler khuabawi Pu Phir Al nih Sayakyi Thla Cung sianghnakchia a rak si mi Pu Pian Suan Mung tanpinak thawng in Miss Carol C. Long cu an rak ton khawh i bomh an rak hal khawh. Pu Piang Suan Mung nih biatak tein a chimpi hna caah Lungler tilak khawhnak caah lam ai ong. Miss Carol C. Long cu Yangon a phak in, Ingeneer Pu Kenedy nih detail estimate a suai ning in, thir pipe tluan 1116 a kan pek.
Hakha In Kan Ule An Cawlcanghnak
UNICEF Headquarter in Mr. Saw Kado cu December thla ah Laitlang ah a hong kai i Lungler tiang ka phan lai a ti caah Hakha ah Kenedy nih Sayakyi Thla Cung cu Thantlang ah cycle in a va lak i Pu Van Thawng, Pu Van To, Pu Kenedy, Pu Biak Kam, Pi Hrang Zing le Pu Lal Kung hna he Laithuam he sunglawi ngaiin an rak ton. Mr. Saw Kado cu Lungler tiang tlun kha ai timh caah Thantlang ah Pu Tum Sang ho in don ding le ton ding in an rak i timtuah ve. Lungler zong ah bia an cah hna i Lungler zong nih sia hren cia in an rak orh ve.
Asinain Mr. Saw Kado cu caan a neih ti lo caah Hakha in a kir than. Cu lioah Mr. Saw Kado nih a chim mi cu thir pipe hi 2006 June thla ah Thantlang ka phak ter lai tiah bia a rak kamh hna caah an tha a nuam tuk i Sayakyi Thla Cung le Pu Tum Sang cu Lungler ah an hong tlung colh i an kan chimh tikah lunglawmhnak in kan khat. r,u OuúX nih ai thawh i “Lungler upa hi keimah nakin rian a tuan kho deuh le thil a ti kho mi an rak um hi teh” tiah a khuaruah a rak har. Cu tan i Sayakyi Thla Cung le Pu Tum Sang an hong tlun ah hin khuami kan i lawmh tuk caah an pahnih komh in sia in hang kan soh hna. Cu tan cu Pu Thla Cung caah adawtmi Lungler khua a tlun donghnak asi.
Sayakyi Thla Cung Ruakhumhnak le Lungphunnak
Sayakyi Thla Cung cu 2006 January thla ah ti kong le pumpak herh komh in Yangon a tlawng. Saya Al Bik nih thir pipe phurhnak caah World Vision (Australia) ah kan halpiak khawh cang hna a ti i a tha a nuam tuk. Cu lioah cun a dam lo ngai nain le a naule nih siizung pi ah tha tein i check ta an ti nain tlun zokzok i khuami sin i kha thawngtha chim ai hngahhlang tuk caah a ngandamnak hmanh ruat kho loin a hong tlung. Thantlang a phak tikah a damlonak a zualhma tuk cang, a aw hmanh a chuah kho ti lo. Cu caah Pu Tum Sang kha Lungler ah a tlunter. Sayakyi Thla Cung cu Dr. Hmuh Thang sinah ai piah i hika hin cun a si kho lo a ti i Hakha ah i thlop dingin a kalter. Hakha siizung ah cun ai thlop i a nunnak nih a phak ti lo caah 22 February 2006 ah Pathian sinah a kan kal tak. A thih thawng cu Thantlang in an kan thanh colh i Lungler khuapi in kan tap dih, kan caah van a cimh ni a si ko tiin kan ruah. Van kan zoh ah a sang, lei kan zoh ah a pit i a um awk kan hngal lo i kan ngaihchiatnak kan tuar kho lo. Dawn Khawmpi a kal ding zong an i let dih, cu tikah Thantlang in motor pathum in an hong kan lak i minung 86 nih a ruak kan va humh. A ruak kan lak lai i Lungler ah kan vui lai kan ti caah ruak humh ah kal a duhmi zong khua ah tampi kan tan tak rih hna. A nupi Pi Dawt Hniang kha a dam lo caah Lungler ah cun kan zul kho hna lai lo a ti caah kan saduhthah a tling kho lo. Minung 86 nih a ruak kan va humh tikah hin Thantlang khuapi an khuaruah a har i Thantlang khua ah hin mi lian mi ngan le a thiammi zong an thi lengluang i hi bantukin khuate in ruak rak humh hi a um bal lomi asi an ti. Thantlang Baptist Church nih special in Lungler in ruak a ra hummi nih pumhnak service ngei hna seh an ti i phungchimtu Rev. Nawl Ling, Chairman ah Pu Hram Kung, Hramthok thlacam ah Saya Lian Hngak, chungkhar ca’h thlacam ah PastorHniang Bik, khuapi aiawh in biachimtu ah Pu Bual Cung, Khuabawi dirhmun in Pu Than Awi, Thantlang in Pu Tum Sang le Hakha in Pu Van Thawng le Pu Lal Kung hna nih biachimnak an kan ngeihpiak. Pu Biak Thang cu a ngaih a chiat tuk caah chim a duh ve ngai nain a chim kho lo. Cu tanah cun Saya Al Bik (Sayakyi Thla Cung naupa) nih biachimnak a ngei i, “Ka U Thla a thih cang caah Lungler khua kong ah keimah nih ka chawn lai i kai hmaithlak lai i ka tuan lai,” tiah a kan hnemh.
Cu hnu cun, Thantlang Baptist Church pi nih ruak thlahnak service cu an kan chawn i 2:00 pm ah Rev. Thawng Kam nih a ruak a vui. Kan lung a fah tuk caah Lungler nih vok thau sum 6 in a ruak kan hngah. Khua ah kan tlung i Lungler khua upa nih Sayakyi Thla Cung a thi cang le ti hi kan la kho bal ti hnga maw an ti i an hna bei a dong ngaingai. Dawntlang lei kan cuan, tiinn bo kan cuan i zeihmanh nih kan lung a kan hnem kho lo. Kan ngaihchiat maw si deuh, kan thinhan maw a si deuh, kan lungfah maw si deuh a tuar in kan tuar kho lo. Khuaci kan mui ko. Tarnu tarpa nih Sayakyi Thla Cung bantuk hi cu an chuak celngel kho ti hnga maw an ti.
Sayakyi Thla Cung thih nih a kan runh tuk caah a naule he kan i ceih i khuapi nih kikawng nau (5) le vokthau sum (5) in a lung kan phun. A lung kan phun ni ah hla tampi an phuah i cu hla hna cun Lai lam in kan laam i Sayakyi Thla Cung upatnak kan langhter.
Sayakyi Thla Cung nih a kan thih tak tikah Lungler ti laknak kongah, khuami cu kan lung a dong nain a nau Saya Al Bik nih U Thla nih a thihtak mi a rian cu keimah nih kai hmaithlak ve lai, a tlamtlin tiangin, tiah Sayakyi Thla Cung ruak cungah bia a chim. A chim bantukin a ruahnak, a thinlung, a thazang, ngeihchiah chawva dihlak chuah in riantuan hram ai thok.
World Vision (Australia) sin in thir pipe phurhnak dingah US $ 7000/- a kan hmuhpiak i kan lung ai lawm tuk. Saya Al Bik nih bia a kan cah i, “Dawntlang ti, estimate le a suaitu technician, Lungler khua upa ti lei riantuantu nan kan hmuh ter lai” an ti i Kenedy ai manh lo caah technician Pu Tha Peng nih Mandalay tiang a zulh hna. 2006, March thla ah World Vision phaisa cu Saya Al Bik hruainak in kan thoh i a lunglomh tuk he kamkhat lei ah a U Thla nih hmu ta manh loin thlaan khur a liam tak caah siseh a ngaihchiat tuk caah a tap. Saya Al Bik nih hmuhpiakmi phaisa cun thir pipe le these tampi kan phurh.
2006 June thla ah thir tidong UNICEF nih Thantlang kan phak ter lai an ti mi cu a phak lo caah, World Vision nih Saya Al Bik kha atu le atu an kawh i kan in bomhnak phaisa in zei rian dah na tuan an ti lengmang caah Saya Al Bik cu lungretheihnak tampi a tong. 2007 April, 27 ah Saya Al Bik cu Lungler ah a hong tlung i thil phurh man a kai tuk caah phaisa nih a deih lo i amah nih Ks. 500000/- a chap hna. 2007 June thla lawnglawng ah tidong cu Thantlang an van phanhter i an hmuh tikah Thantlang tarpawl nih Laitlang ah hi zat thir tidong a hmumi kan thei in kan hmu bal lo an ti i an khuaruah a har ko. Tidong Thantlang a phak bakin Lungler ah a ran khawh chungin kan phurh i Engineer Kenedy kan cah i kan peh colh, tlamtling tein kan peh hnu, 2007 August 1, zan ah Lungler khuami nih khuasik mang manh in an manhmi an saduhthah cu a taktak in a hung tling. Cu cu zeidang a si lo,meng 7 a hlami Dawntlang ti thiang te Lungler khua chungah a bungh bakin a hun i bungh kha a si. Lungler khuami vialte cu lunglomhnak in kan khat. 2008 January 19 ah tidong phunhpuai kan tuah i cu tidong phunhpuai ah cun Saya Al Bik le a nupi Pi Doi Cuai an hong tlung i amah Saya Al Bik nih tiphunhnak phecu a tan. Phunhpuai a dih in Saya Al Bik cu khua upa nih an zulh i Dawntlang tilaknak hmun tiang a zoh dih cikcek. Tilaknak hmun a zoh lioah Ralpel upa sinah lawmhnak bia zong a chim. Tidong a zoh lioah hin thil a herh rihmi tidong thluan 200 ca hi kan zuampiak than hna lai tiah bia a kan kamh. Yangon i a va kir than tikah World Vision ah a bia bangin a kan halpiak than taktak caah lunglawmhnak in kan khat than.
Sayakyi Thla Cung nih a kan thih tak caah Lungler khuami lungrethei vansangau i kan um lioah a nau Saya Al Bik nih a ruak cung i bia a chim bantuk tein a u rian tantakmi cu tlamtling tein a rian tampi lakah a kan bawmhmi cungah lunglawmhnak kan chim cawk lo. Tidong kong lawng hmanh si loin, khua le ram kongah khuami nih kan pa can ah kan i ruah zungzalmi asi. An unau rual nih sehchih in an i hmaithlak caah le luhlinh in rian an tuannak thawng in nihin ah Lungler nih vawlei cung level in a thianghlim bikmi tithiang kan din khawhnak hi asi.
Engineer Kenedy Zaanghleicawinak
Engineer Kenedy cu Lungler khuami i kan fa asi caah kan i bochan i kan i bochan bantukin amah zong nih a kan dawt ve. Cu caah amah kha kan va lak i a innlo rian le chungkhar chuahtak in a hong ve i ti hmuhnak dingah lungthin takte le a thiamnak dihlak chuah in a kan zuampiak.
1. 2004, May 8 ah Lungler ti a chuah khawh ding le ding lo, ti a zaat le zaat lo ding a check dih hnu ah, ti cu a chuak kho ko lai i nan i za ko lai tiah a hmuh caah khuami kan lung ai lawm tuk.
2. 2005, June thla ah a ra than i ti a hneksak dih hnu ah tiinn a kan sakpiak. Plastic pipe a kan phumpi, pipe pehningcang tha tein a kan chimh ta. Cu tan ah cun thir tidong a herh hnga dingmi thluan 1116 asi tiah estimate a kan suaipiak.
3. World Vision sinah thir tidong phurhnak ding, ti inn le tap stand i a dih dingmiestimate a kan suaipiak.
4. 2007, July 11 ah a phan than i khua ah a thadit hmanh damh manh loin tidong pehnak ah a lan colh i ni 40 chung tidong a kan pehpiak pinah khuachung tap standvialte a thar in a kan tuahpiak dih than.
5. A thiamnak kha Lungler khuami a kan chimh ta i minung tampi nih an hman khawh i kanmah tein nihin tiang tidong kan i zohkhenh khawh. Hiti bantukin thazang, ruahnak fimnak, thiamnak he Lungler khua kong ah a kan dirkamhnak cungah lunglomhnak kan chim cawk lo. A bikin, a thiamnak khuami ro ah a kan chiah takmi cungah kan lung ai lawm khun.
Pu Tum Sang Riantuannak
Pu Tum Sang cu Thantlang ah khua asa cangmi asi nain Lungler khua caah thinlung, ruahnak, ngeihchiah, chawhva, thazang chuah in rian a tuanmi pa asi. A cungah khuami nih lunglawmhnak kan chim cawk lo. Lungler khua kum 170 tlinnak Jubilee in tilaknak caah Secretary ah an thim i cu ni thok cun nihin tiang khua caah a chungkhar rian tampi lakah caan pe in rian a kan tuanpiak.
Nihin Lungler nih kan hman cuahmah mi ti hmuhnak caah rian a har mi paoh ai ot, tihmuhnak, ti riantuannak a tlamtlin khawh nak dingah khuami a kan funtom i lungrual tein rian a kan tuanpi khawh. Lungler khua he ai pehtlai in a hna a tung pengmi a si. Lungler khua mi lung a kan funtom lawng si loin amah hrimhrim a herhnak pohah a umkal i khual upa ton a herhmi siseh, hmundang umkal a herh ah siseh, a nihlawh chawva ui loin a umkal pengmi asi. A umkal lawng si loin ramchung ah siseh, ramleng ah siseh, amah nih pehtlaihnak a kan tuahpiak. Lungler tidong Thantlang a phak in Lungler a phak tiang a fimtawl, a zohkhenh i, tuanvo a lak dih. Tidong Lungler a phak in amah zong a hong phan colh ve i tidong peh ah a ngandamnak celh lo tiang in a kalpi hna i a damlonak a zualhmat deuh caah Thantlang sizung umding in khua upa nih rang in an thlah. A riantuannak ah ngaihchiatnak, thinhannak voi tampi a tong nain hnuchit lo tein a kan dirkamh peng. Hruaitu tlamtling lungthin a putnak a lang. A mipum thadit retheih lawng si loin a motor tiang zong a herhning in a kan hmanpiak.
Ti kong lawng hmanh si loin khua chambaunak herhnak paohah rethei in ai zuammi asi. Atu ah Lungler a thanchonak le a tumchuknak cu a liang cungah ai khing bantuk tluk in asi.
Lungler Khua Tilaknak ah Bochanmi Hna
Lungler khua tilak/hmuhnak kongah khuadang nakin kan van a that deuhnak cu Lungler kokek in hmundang ah a um i thinlung, ruahnak, thazang, chawva in luhlinh in tuanvo a kan lakpiakmi hi asi. Atanglei upa hna hi luhlinh in rian ai khinhmi hna an si.
Thantlang
1. Sayakyi Thla Cung
2. Pu Tum Sang
3. Pu Than Heng
4. Pu Buan Khar
5. Pu Kil Mang
6. Pi Bil Zing
7. Pu Mang Sang
8. Pu Sang Oke
9. Pu Hmet Kam
10. Pu Ni Peng
11. Pu Thang Hrim
12. Pu Siang Zel
Hakha
1. Pu Kenedy
2. Pu Van Thawng
3. Pu Tha Bik
4. Sayakyi Van To
5. Pu Biak Kam
6. Pi Hrang Zing
7. Pu Lian Bik
8. Pu Buan Peng
9. Pu Lal Kung
10. Rev. Van Tlung
Khampat
1. Pu Van Awi
2. Rev.A. Za Khar
3. Pu Mang Thum
4. Pu Za Hel
5. Pu Hmet Al
6. Pu Lian Lei
7. Pu He Thang
8. Pu Mang Bik
Yangon
1. Saya Al Bik
Lungler
1. Pu Thawng Cung: Lungler in Engineer hman i kan hmanmi a si. A peh le a remh le a dang a herhmi pohpoh ah ai thawh peng i hlawh 40 reng lo chuah dawh a si. Kan thilthiam pawl nih an kan kal tak hnu zongah amah a um caah a herh ning poh in a kan tawlrelpi khawh. Ti inn vialte zong amah nih a kan sakpi dih.
2. Pu Ceu Khar: &,u chungin a kan dirkamhtu bik asi. A peh hram kan thok in a dongh tiang a kan riahpi peng, i a kan ho peng, a kan peh pi peng.
3. Pu Za Dun: &,u chungin thilri damh le khan ah amah lo hin cun si khawh lo ding tluk in a kan kilkawitu a si. A kan riahpi i a herhmi zeizong tuanvo a kan lakpiak.
4. Pu Kam Ling: &,u chungin fel taktak in rian vialte a kan tuanpiaktu le a kan tawlrel piaktu a si.
5. Pu Al Thang: Pu Thawng Cung bantuk in kan Engineer a si i a peh, a remh le zapi nih thiam lomi vialte a kan tuahpiak pengtu a si.
6. Pu Nawl Chum: Zeibantuk rian fialmi hmanh a el bal lo mi, lungtho tein a tuan pengmi a si.
7. Pu Kulh Thang: Zeibantuk rian hmanh a el bal lo i ai rawk caan poah ah nihlawh tamtuk leng in a kan remhpiak pengtu a si.
8. Pu Biak Thang: Tilaknak kong ah nihlawh a leng cem le thazang a chuahcem a si. Mizoram ah voi 3, Yangon ah voi 1, Haka le Thantlang ah voi kua hra, Ralpel ah lamkal ah voi 4 ti kong ah a kal. Phaisa kholh, ken le cawi ah thluk lo rim a nam.
9. Pu Hram Kung: Ralpel i tidong tuah le remh ah a riak tam cem asi. 2007 hnu in a kan hotu, thazang chuahbik a si. Phaisa kholh le mihrihhawh ah tluk lo rim a nam.
10. Pu Khar Cung: Ti Committee riantuantu vialte lakah amah nakin tipeh, tiremh i kuttonghrian a tuanmi an um lo i thazang a chuahbik a si. Mah pumpak rian ngeih in ai ngeihmi a si, a nihlawh le thazang chuahmi a tlawm hrimhrim lo.
11. Pastor Cung Nawn: Pastor a si ko nain khua thanchonak rian ai hmaithlak mi a si caah tipeh lio le ti caah a herhmi poh damh khan le ehkhannak vialte tuanvo a kan lakpiak.
12. Pu Sangkhar: A neih mi thil vialte khua caah a siangmi le a kudawng a kan hmantertu le ehkhannak vialte tuanvo a kan lakpiaktu a si.
13. Pi Biak Hliang: Nu vialte ti hmuhnak ca i cawlcanghnak an ngeihmi vialte ah lutlai in a kan hruihruaitu a si.
14. Pu Bual Cung, Pu Biak Thang, Pu Buan Za Heng le Pu Sang Khar hna hi phaisa thazang in a kan dirkamh bik tu an si. A herh duak caan poh ah an phaisa va cawi hna ah el lo tein a kan hmanter zungzal tu hna an si.
A cunglei hna lakah a hlei in thadi i a kan bawmchantu hna cu Sayakyi Thla Cung, Pu Tum Sang, Pu Kenedy, Pu Van Thawng le Saya Al Bik hna hi an si. Sayakyi Thla Cung le Pu Tum Sang hna hi abikin ti kong lawng si loin Lungler khua ca a herhmi kip ah luhlinh in rian a kan tuanpiaktu an si.
Thir Tidong Thantlang in Lungler Tiang Phurhnak
Inn khat ah Ks. 10000/- in kan i tuk i a harmi le sifakmi kan tam hlei ah a daithlangmi zong um ve a si caah harsatnak tampi kan tong. Thanthlang in Lungler karlak kan phurhnak ah Pu Biak Mang motor eksident a tong i Pu Maung Oo nih a chawn. A si nain Sihhmuh ah a motor ai rawk ve caah khuapi tein kan i thawh i kan va phurh. Pu Tum Sang, Pu Biak Mang le Pu Maung Oo nih teimak chuah in an kan phurhpiak caah an cungah kan lunglawmhnak kan chim cawk lo.
Tidong Pehnak
2007, July 11 ah Pu Kenedy le a hawile an hong phan i an phak zanlei in tidong pehnak ah Pu Za Dun, Pu Kam Ling le Pu Ceu Khar nih an zulh hna i an kal colh. Tidong pehnak ah ni 12 an rau i kan riahpi peng hna. Kenedy le a hawile eidin kongah Pu Sang Khar le Pastor Cung Nawn nih tlamtling tein tuanvo an kan lakpiak. Pu Tum Sang a hong phan colh ve i Pu Thawng Cung, Pu Al Thang le khuami dang he Ralpel ramri in Lungler khua tiang an rak peh dih ve. Pu Tum Sang le Pu Kenedy hruihruainak in khuami an lung a tho tuk i ni 46 ah an lim dih. Siangngakchia le sayate zong nih an kan bawmh. Cu ti kan i tanrual caah 2007, August 1 ah Lungler tiinn ah ti a phan kho i lunglawmhnak mitthli a luang. Asinain a karlak ah pipe a keh lengmang caah August 14 lawng ah tha tein a chuak kho. Kan i lawmh tuk ah khuapi cu a um awk kan thiam lo i a tap kan um, a ni kan um, kan i chok kan i let. Khuathar a phak in nubu nih khuang he dar he an hlapi le an hlate chuah in khuahlun tiang an laam an kui i ti cu an lomh. Cu ah cun U Thio Ling nih ai lawmh tuk ah a kikawng nau thum kan thawh hna a ti. A si nain vanchiat ah kan kawl lengmang nain kan hmu kho lo. Cu caah a kikawng nau thum baak (a dang) a kan thawh than. Hi tluk in Lungler i tarcem nih a ngeihchiah lioheu in khua caah a kan thawhmi ruah ah hin lunglawmhnak mitthli a luang i lung a si khun.
A cu le cu karah cun Dawntlang le Lungler karlak pipe a kek lengmang i kan lungre a thei tuk than. A keh tik i a remhnak ding a herhmi socket, union tbk pawl cawk ah Aizawl,Mizoram ah Pu Thawng Cung kan thlah i a va cawk. Cu pin zong ah cun Cheltlang le Ralpel kar a kek than lengmang caah Thantlang lei in Ks. 516000/- an van kan kuat i September 20, 2007 ah Pu Biak Thang le Pu Thawng Cung nih Farkawn, Thankawn, Thekpi, Thekte ah thir tidong cawk ding in an va kal. A si nain an thadit lawng a si ko, cawk awk a um lo caah an lawng in an rak kir. Thantlang in Ks. 600000/- an kan kuat than i Thingsai le Cerhlun ah Pu Hram Kung, Pu Thawng Cung le Pu Khan Peng hna cu tidong cawk dingin an kal than nain cawk awk a um hlei lo. Cu tikah Saya Al Bik thawng an hei thanh i Kado kha a ton i Kado nih nan tidong kha cung deuhah rak cawi uh tiah ruahnak a kan pek . November thla ah Pu Hram Kung, Pu Thawng Cung le Pu Khar Cung ho in cuka hmun ah cun an riak than i a niamsan tahnak kan ngeih lo caah thir tidong kha a&csdef in phei tein an chiah i Lungler khua kha an hei bih. Lungler khua nakin a sang deuh ko cang an tinak hmun khan, phum ciami pipe kha an phul than i cung deuhah cun an peh i an phum than. Cu hnu cun a hong tha than nain khuathar le khuahlun karlak ah a kek than lengmang hoi. Cu tikah Pu Thawng Cung le Pu Khar Cung nih Laikhal engineer thluak in thir pipe lianpi bunh zau in an peh than tikah atu tiang ti tha tein kan hmuh khawh. Kan ti hi Thantlang pengah a tha bik le vawlei cung ti dinmi lakah a thacem pawl asi tiin a thiammi hna nih an kan chimh.
Lungler Ti Hmuhkhawhnak Caah Ti Committee A Dotdot
Lungler tilak khawhnak dingah khuapi nih thinlung in saduh kan thah pengmi cu tlam a tlin khawh nakhnga 2002 June thla, Pu Buan Cung khuabawi tuan lioah Sayakyi Thla Cung ruahnak cheuhnak in a tanglei bantuk in Ti Committee an rak ser.
Ø Pu Bual Cung Chairman
Ø Pastor Hniang Bik Vice Chairman
Ø Rev. Hrang Tiam Secretary
Ø Pu Phir Al Asst. Secy.
Ø Rev. Nawl Ling Treasurer
Ø Pu Biak Thang Asst. Treasurer
2004 Lungler Kum 170 Tlinnak Jubilee biaceih khuakhannak bantukin khualleng in riantuantu committee ser a si ve i cu hna cu a tanglei hna hi an si.
Ø Sayakyi Thla Cung Chairman
Ø Pu Tum Sang Secretary
Ø Pu Buan Khar Treasurer
Ø Pu Than Heng Member
2004 Pu Phir Al khuabawi tuan lioah a voi (2) nak Committee thar a tang lei bang in an ser than.
Ø Pu Bual Cung Chairman
Ø Saya Hniang Bik Vice Chairman
Ø Saya Buan Za Heng Secretary
Ø Pu Ceu Khar Asst. Secy.
Ø Pu Biak Thang Treasurer
2007 July thla, Pu Mang Al khuabawi tuan lioah Thantlang in Pu Than Heng a hong phan i a voi (3) nak Ti Committee cu a tanglei bantukin ser than a si.
Ø Pu Hram Kung Chairman
Ø Pu Thawng Cung Vice Chairman
Ø Saya Buan Za Heng Secretary
Ø Pu Ceu Khar Asst. Secy.
Ø Pu Biak Thang Treasurer
Ø Pu Khar Cung Member
Ø Pu Phir Al Member
2007 July thla ah thir pipe Lungler a phan i rian a tam tuk caah Pu Tum Sang nih rian teinak caah a mi thim in a tanglei minung hna hi committee bawmtu dingah rian a khinh hna.
Ø Pu Phir Al
Ø Pu Sang Khar
Ø Pu Thawng Cung
Ø Pastor Cung Nawn
Ø Pu Than Hmung
Ø Pastor Hniang Bik
Ø Pu Al Thang
Ø Pu Thang Zel
A cung lei riantuantu hna hi Lungler ti hmuhkhawhnak dingah a hramthok in a dongh tiang a dotdot in riantuantu an si.
Tidong Phunh Puai
Lungler khua nih kan i hngahhlang tukmi ti cu 2007 August 1 zan ah khua cu ahong phan i lunglawmhnak puai Pathian sin pekchanhnak tuah dingin kan i tim than. Khuami duhnak ah cun thal sianginn khar lioah siseh law mi tlamtling dih usih ti asi nain cunglei kan pule riantuantu i manh lo ruangah kan i ruahning nak tuan ah kan tuah than. Ti committee pawl nih puai tuahnak caah in khat ah Ks. 10000/- Ks. 7000/- Ks. 5000/- tiin an kan tuk i an kan kholh.
Hi ti phunhpuai ah hin hmundang i a um cangmi khuami tlamtling tein sawm an si. Cun khua pawngkam Bungkhua le Ralpel kan sawm hna i an kan telpi khawh caah tlam a tling khun. Kan hlam tukmi hna bel cu Khampat Lungler mi hna hi an si. Inn (170) renglo kan khua mi nih a caan an ngeih lo caah an kan telpi kho lo. Pu Biak Thang nih pumpak in a va sawm ko hna nain a ni a naih tuk caah a ra kho ding an si lo i kan i lawmhnak a tlamtling lo ko a lo. Ti phunh puai ah Yangon in Saya Al Bik le a nupi Pi Doi Cuai, Thantlang in cozah lei bawi kan sawmmi hna le Hakha in Pu Van To le a nupi nih an rak kan telpi khawh caah kan lunglawmhnak a hung tling khun.
Ti phunhpuai cu Pu Thio Ling nih kikawng nau thum in a kan lawmhpiak i khuapi nih kikawng nau thum, vok thau sum 6 kan kemh. Pu Thio Ling nih hi tluk hin Lungler khua a dawt caah a cungah lunglawmhnak roca kan tial. Mising pi bantuk asi mi, Pu Maung Oo le a chungkhar nih beel khap 9 in an lunglawmhnak an langhter mi nih mi lung a suk khun. A tlamtlin khawhnak caah khuapi cu zarhkhat chung inn lo rian kaltak in timhlamhnak kan ngei. Mino lei in Saya Cung Hnin, Saya Thang Hei, Pu Ni Uk, Pastor Cung Nawn, Pu Siang Peng le Sayamah Rem Hliang thithruainak in muallai (Khua lai) ah mandat tha taktakmi sa in nuamhnak phun tling an kan tuahpi.
2007, January 19 zing cu tar-no thlu loin khuapi tein khuataw rawn in khualu tiinn bo tiang, khuang he dar he laam kui le au khuan buin kan kai hna. Tiinn bo ah Pathian sin pekchanhnak kan ngei. Saya Al Bik nih tidong onnak zJMuKd; a tan i a kan on piak. Pu Thio Ling nih vawhla a thlirh i khua chung meithal dihlak le ralkap meithal he zun 50 hrawng lunglawmhnak ah an puah. Cu dih cun khuapi tein Muallai mandat ah puai tuah hram kan thok. Cu ah cun lunglawmhnak biatawi a kan chimpiaktu hna cu, Saya Al Bik, Pu Tum Sang, Pu Van To, Lungler Ralbawi, Pu Mang Er (r,u twGif;a&;rSL;) Pu Mang Al (Lungler Khuabawi) an si. Biachim le biachim karah khual le lai in nungak tlangval hlasak thiam nih hla in an kan hlawi. Biachimnak a dih in nomhnak phunphun in kan peh. Tarnu tarpa nih Laithuam tling he Lai laam in an lam an kui. Zanlei sml 3 in 6 tiang lunglawmh rawlhrawm tinak kan ngei. A zaan ah stage show, fashion show le nomhnak phunphun kan tuah i ai telmi paoh nih a dongh lai an siang cio lo. Minung pumsa nih a celh lo caah sianglo buin kan donghter. Hi puai hi Lungler i puai kan tuahmi ah a nuambik asi tiin ruah cio asi.
Tidong Phunhpuai Hnu Kan Tonmi
Lunglawmnak puai kan tuah hnu in Ralpel ram kan tidong mei kangh sual lai kan phan caah khuapi tein zan 2 riak in kan phum than. World Vision nih tiinn nan kauh than lai an timi 20’x16’x6’ cu khuami thazang le phaisa cawi chom in 2007 April thla chungah tlamtling tein kan sak dih. Khuami thazang nih a deih lomi kha UNDP ah kan sok i ting 18 kan hmuh i UNDP cungah lunglawmhnak tampi kan ngei.
Thalcaan i ti duhdim tein kan hman khawh nakhnga Pu Thawng Cung le Pu Hram Kung hruainak in hmundang ti kha kan fonh than i cu hnu cun thaal mangkha hmanh ah ti duhdim tein kan hmang kho. Kum 170 renglo kan than tawnmi tikhur le tikhur lam hna an bua i an buar dih cang.
Ti kan hmuh hnu in minung kan ngan a dam deuh, satil arva an miltlor deuh, kan zaang a dam i kan ei a thaw deuh, tisik anhnah an hninghno i a kamkip in thanchonak a kan phurh. Inn lo rian kal tak in a tuantu hna le khuami lungrualnak thawngin a rocar tukmi Lungler khua cu a hung hninghno ve than cang. Hmailei kum tampi tiang hi thluachuah ti thiang hi kan din khawh peng naklai khuami vialte nih a kilkawi le a zohkhenh i zuam hram hna usih.
(Hi kong hi Mekzin Committee member asi mi hna, Pu Hram Kung, Pu Biak Thang, Pu Khar Cung, Pu Phir Al, Pu Ceu Khar, Pu Thawng Cung, Pu Maung Myint Oo, Pu Bual Cung, Pu Mang Al, Rev. Tial Er, Pastor Hniang Bik, Pu Kam Ling, Saya Buan Za Heng, Pi Biak Hliang le Pu Ni Uk hna nih &.,.u zungah October 20, 2008 ah caihhmai ning le chim ning in tialmi asi.)
DUAKDAAK HMANTHLAK
By Mc. Tial Uk
Lungler nih khuasik zanmang a manh tawnmi cu din awk tithiang khuachung ah i thlak hi asi. Khuasik mang kan ti cu a tling taktak kho lomi thli cung inn sak khi asi. Nain a tling kho dingin mangmanhtu hi Lungler nih kan ngeih ko hna. Cu caah kan khuasik mang cu a tling taktak ko e! Meng sarih reng lo a hlami Dawntlang tithiang te, Lungler khuachung ah a tlak thluahmah hi khuaruahhar thil nan ti cio lo maw? Hi kongah bawmtu, riangtuantu le thlacamtu vialte i tel dih asi. Cu vialte minung hna lakah Sayakyi Thla Cung nunnak hmanthlak kha duakdaak in hun bih ka duh.
‘Pu Thla Cung tuanbia’ (The History of Thla Cung) si loin Tuanbia Thla Cung (Thla Cung in the History) tu tial kai tim. ‘Pu Thla Cung tuanbia’ timi cu tuanbia tialtu nih a tialning kha asi. ‘Tuanbia Thla Cung’ cu tuanbia tialtu nih an tial lo zongah vawleicung a nunnak vialte kong kha asi. Hi bantuk hi a nungmi poah nih kan ngeihmi tuanbia asi. Amah min canah ‘Ka Pu Thla’ ka ti peng lai.
1986 June 26 ah Ruakhua in Thantlang ah kan i tial i, cu hnu tlawmpal ah ka Pu Thla hi fiangset loin ka theih. “Fungtuk hmang sayakyi” tiin ka rak theih hmasa. Ka hmuh hlan in ka rak tih cia. Khakha zeidang ruangah a rak si lo, sianginn kai a hnumi pawl a rak tukmi hna khi a si ko. Lam nai zong, lam hla zong thleidang lo tein a hnu mi poah a rak tuk ko hna. Lamhlami ruahthiam zong a hmang lo, sianghngakchia nih cun kai caan ah kai i lawi caan ah lawi ding asi ti hi fek tein ai tlaih. Midang felter, thiamter le thatter hi a nun he ai sengh caah buh cung hui chom rawl ei in sianginn a rak kai ve mi sayakyi a rak si.
1992 February zarhkhatnak ah camepuai phi dingmi kan unau rual caah thlacamnak kan rak tuah. March thla ah Bungkhua thial ding kan si i ka pa hawile cheukhat le Zahnak upa cheukhat nih thutpinak zong kan kemh chih. Ka nu nih camepuai phi dingmi ca thlacampiak a duhmi kong cu hawi leng a chimh hna. Ka Pu Thla nih, “Cazoh hna sehlaw an awng ko lai hme cu,” a hun ti colh. Cacawngmi nih cazoh he a herh bikmi ah a chiah peng, a chim peng. Thluakthat kong nakin cazoh kong a chim deuh.
1995 September ah Thantlang peng Middle Sianginn bawlung chuih zuamnak ah Lungler Sianginn nih pakhatnak kan rak hmuh. Kan i lawmh tukah kan thabaat le kan hmafah zong kan rak philh dih. Sayama Ngun Zi i apa, kum 80 hrawng hmanh nih a hun kan lawmhpi i, lawmhnak bia lawng te chim a rak si. Hi lio hi ka Pu Thla nih vok a rak kan thah. Cutluk lomh le nomh lioah cun, “Nan va kir lai le, heh law tiah ca nan vai zuam lai. Bawlung te hna cu i riit pi thai lai ucih. Cathiam tu hin mi lonh i zuam deuh uh,” a rak kan ti. Kei hoi hna cu ka thilrit ai chonh in ka lungzaw.
2000 May thla ah ka Pu Thla sinah ka rak um. Ka pi le ka pu Thla he cun chungkhar pumhnak kan ngei tawn. Artlang in tuangah vampang hngoh in kan thu. Caan hmangtu poah kan dir. Ka pu Thla nih a kan hruai. Ka pi le kei cu hramthoknak le donghnak thlacam a kan thiah deuh. Ka pi le keimah lawng cu minit 45 chung hna thawngtha a kan chimh. A tha ngai i kan ngaih khirkhiar peng ko. Ka pi hi dawr hngahnak in mui hnu theo ah a lawi i, TV zatlaan a rat ah zanriah a ei lio he ai tong tawn. Ka pu Thla le kei cu TV hmaiah kan thu cang. “Maw Din nu, ra ne ca, na rawl kheng kha hun i cawi ko. Cawngai a rat kar ah na ei zokzok te ko lai,” a hei ti tawn. Cu lio ah nichiar ti awk in hawi leng a ngei, kutput loin a rami an um lo. Lairam chung hmunkip in siangcachim an si deuh. Matu holh, Tidim holh, Falam holh tbk in a chonh khawh duahmah ko hna. A sin rami poah lungawi ngai in akn kir peng.
2001 March, CCC, Hakha sianginn khar zan ah Zahnak Tlang Bible cacang pawl nih zanriah hrawmnak kan ngei. Ka pu Thla, Sui Ki pa, Sui Hlawn pa, Sayama Bawi Cin, Pe Thik pa kan sawm hna i, Pe Thik pa in ah kan ti. Ka pu Thla lawng a ra kho. Thlacam pumhnak tawite kan tuah ta. Chan Cung Nung nih pumh a kan hruai. Ka pu Thla nih thawngtha akan chimh. A biachim lio pi ah, “Atu bantuk rawlhrawmnak hi Hakha ummi nan nu, nan pa nih kan tuah deuh ding a si nain a ruah awk kan hngalh lo a si lai hi. Kan fale tu nih nan kan sawm i, hi bantuk caan hna i nan pale kan tlin lo hi a poi tuk. Khoi! Sui Ki pa hna hi a rat hnga lo?” a hun ti. Pe Thik pa nih, “Aw, U Thla, Sui Ki pa kha mithi a ngei i a ra kho lo,” tiah a thuthmun in a hun leh. Ka pu Thla nih, “Asi zongah. Jesuh nih pei, mithi cu mthi nih va vui ko hna seh, a thi ko kha,” a hun ti. Kan za tein kan ni dih.
2004 February thla ah Lungler Kum 170 tlinnak Jubilee le TABC khawmpi tuahnak mandat kan sa. Thlangum rawn ah kan dirh. Ka pu Thla cu Thantlang in a rak phan i khualtlung thong reng lo thuttonak ah a rem lo tiah a ruah i certual ah thial ding an ti than. Zapi cu kan phul lulh. Thingrua thiak kaam kha zenh cio a si. Pacan cuh in kan hun i khinh i Ngun Thio pa he an thiar ve ko. Aho hmanh ai daithlang ngam ti lo. Holh lem loin thingrua cu a cheek ve.
Cungte (Cung Hnin) nih a ka chimhmi cu Lungler ah Lairam Fimnaklei bawi a tlung lai e, ti asi. Lungler mi cu bawi donnak ah timhtuahnak fel tein an ngei. Bawitlun ding cu an khuapi in a or ko. Cu lioah Lairam Fimnak zung in a lu asimi Sayakyi Thla Cung le a hawile an rak phan. Lungler pawl nih, “A! Bawi tlung lai, a tlung lai, kan ti hi Ni Din pa hme a si ko hi,” an ti, ti asi. Tang aiphah tuk nak ahhin tihzah upat kan tlolh theu mi bawi pakhat asi.
Lungler caah cun a bawi deuhdeuh, kan ngamh deuhdeuh. A tlanvaal lio Lungler a dawtning, a mi chonhbiakning te kha Lairamkulh bawi asi tiang a hman peng ko. Cu caah Lairam hmunkip in cozah riantuantu mitampi nih lukhun in an upatmi Sayakyi Thla Cung cu bawngbi par bil in tuallai ah nunnuam asai ve ko. Volleyball a um lomi pi kha a beng cuahmah ve ko.
Ka ngakchiat lio i “Fungtuk hmang sayakyi Thla Cung” tiin ka rak theihmi kha ka palh cang rua, ti tiang ka ruat. Ka pu Thla hi a nun lam ah buaibainak a um tuk lion an chim ka theih. Buainak a um caan ah ai ziaphel, a ralchia, a timi an um. Nain buainak va pah cutmat nakin lamsaunak in i heel i kaarhlaan ceomo kha ai thim i tinhmi phanh kha a hmuitinh a si peng. Micheu cu buainak ton i va cawlcangh len kha ralthat ah a ruatmi kan um tawn. Buainak ah a tluril i, tinhmi phan loin rian a tlolh ko hi kan tam.
Lungler le Pu Thla Cung hi then awk an tha ti lo. “Lungler Thla Cung” a ti zong an um. Lungler caah asi bik cu a si lo kho ko. Sihmanhsehlaw, Lungler nih a philh khawh ti lomi kan pa asi, ti tu cu vawlei tuanbia ah a taang lan ko lai.
Tilaknak Caah Nupawl Cawlcanghnak
By Pi Biak Hliang
2004 Lungler khua kum 170 tlinnak Jubilee lioah khua dawtu vialte i tong zau in Lungler nih ti kan lak ve hrimhrim a herh tiah an rak ceih. Cu tikah nu kan lung a tho tuk ve i nu zong kan cawlcangh a hau ve cang tiah kan thinlung ah a um tuk i U Phil Al inn ah meeting kan tuah i committee kan ser colh ve. Cu lio i Nubu Committee hna cu
1. Pi Biak Hliang
2. Pi Nawl Cin Thluai
3. Pi Tin Tial
4. Pi Tuan Iang
5. Leng Sang Hliang
6. Pi Ngun Kil hna an rak si.
Hi committee hruainak in kan tuanmi hna cu
1. Thingphurh in phaisa kawl
2. Nu pakhat cio nih Ks. 1000 cio thawh
3. Fangfak tikhawhtawk cio i kholh i zuar
4. Pumpak thawhnak (A lungtho mi cheukhat nih vok, ar, hnipuan an thawh i kan zuar)
Cu ti i kan hmuh mi phaisa dihlak cu Ti Committee sinah kan pek dih hna. Mah lio te ah cun Sayakyi Thla Cung a hong tlung i “Nan tha nuam ko u, UNICEF ah bawmhnak a si khawh chung in kan hal lai i an kan pek ko lai” a ti caah kan tha a nuam chinchin.
2005 ah ti kan hmuh cang lai ti kan zumh caah a thar in riantuan hram kan i thok. Lungler khua a sang in sang 6 ah kan i then i an sang cio ah committee kan thim hna i fak piin rian kan tuan. Khuapi nu vialte meting zarhkhat voikhat in kan tuah. Fel tein kan tuah i a kai lomi dan kan tat hna. Nu pakhat Ks. 1000 cio in kan i kholh pin ah thingphurh in phaisa kan kawl than. Pa pawl kan dirkamh peng hna i kan riantuan a hma a kal pin ah kan dirhmun a fek chin lengmang.
2006 ah Sayakyi Thla Cung nih ti rian a tuan cuahmah lio ah a kan thih tak i nu vialte kan lung ai rawk ngaingai. Ti hmuhnak a lam a pit ko cang ti khin kan ruah. Sihmanhselaw Pu Tum Sang nih a ai a van rolh hngap i a van kan fuh colh. Yangon lei in kan bochanmi Sayakyi Thla Cung nau, Pu Al Bik nih a u rian a liang ah a van i khinh i World Vision lei ah heh tiah bawmh a kan hal piak than i kan ngaihchiat le kan lungrawk a hong tum sut.
Kan lung zong a hong tho than ciammam le lothlawh in heh tiah kan i hlawh. Chun nithlak thadit thei loin capo kan sai. Ti kan hmuh te lai nak kong kan ceih hna i lothlawh zong a nuam ngaingai. Cu pin ah thil tenau tete kan zuar hoi: sahpiat, hinchuhmungh tbk.. Thil man niam te zong a man sang taktak in kan zuarh hna i ahopoh nih tihmuhnak a si ahcun ti’n lungawi tein an kan cawk. Video hna kan hlan hoi i kan piah. Khuapi tein tlang kan auter hna i a zohmi fangfak pawng hnih, a zoh lo zong pawng hnih thiam kan ti i lungtho tein thazang an kan pek thiamthiam. Ti hmuh nak ding ca tiah cun nule pa hna zong nih an lokal thadit buin an fale an i puak hna i video zung ah thazang an hong kan pek. Kum 70 leng a kai cang mi zong nih fangfak te an van i ken le an hong zoh kan hmuh tikah kan tha a nuam chin lengmang. Zankhat ah Ks. 100000 kan hmuh can zong a um. Zantim tiang kan zoh zongah kan vaa le nih si lo tein an kan theihthiam piak. Ti kong rian kan tuannak ah i sik i el a um bal lo. Cawn ninga ni poah ah rawlulh in tihmuhnak caah thla kan cam zungzal.
2007 a hong phan i ti ding kho ding kan si cang caah kan lunglomhnak a sang chin lengmang. Engineer Kenedy Lal Ram Lian June thla ah a phaan lai ti kan van theih khan cun kan ngamh a sang tuk cang i nu pakhat Ks. 2000 cio kan thawh, video atu lelek kan piah, drama hna kan piah. Hi drama piah ah hin an lung a thawh tuk cio caah kum sawmruk sawmsarih hna nih chanthar ngaknu nawlcawng in lungtho tein an kan piah piak. Roling khin nih kan chuak. Ningzah zong kan ruat kho ti lo. Kenedy nih video hna a kan thlak. Tidong peh an vun thok cun an pawngah kan va kal i kan i lawmh tuk ah “Topum Laam” in kan va laam hnawh hna. Kan tikhawhtawk in chuncaw hna kan dangh hna.
Kan khua mi te Kenedy nih ti a van kan pehpiak thluahmahmi i lomh tuk ah Pi Biak Hliang nih ti hin hla in a hlawi,
Kenedy cu sangchin min pe uh,
Sem kan puak le kan hrinthar lak ah,
Ca tin thiam si ai.
Hi hla hi kan sak i chun nitlak kan laam hnawh hna. Ti a hong chuah turmar cun nu pawl cu hi tlangcar tlangbo ah hin a hong pha tatak ko ti in kan khua ruah a har tuk i kan kulh i kan zoh. Kan i lawmh tuk ah heh kan i theh, kan i dai, cet kan i nalh i kan i nuam tuk hringhran. Cu lioah cun Pi Duh Can nih hi ti hin hla a phuah.
Ti cho kai zong kan hngal bal ri lo,
Thirthluan peh thiam Kenedy thawngin,
Kai turmar maw lungrawn khua zung ah,
Sui ngun hang kan ding.
Kenedy cungah kan i lawm tuk i Laithuam tling he Khuathar in inn tiang kan puak. Nu he pa he hngakchia he kan tling dih. Lunglomhnak au aw cu khuari bang a tur. Dawtu Pu Thla Cung le a dang hna zong um hna selaw kan puak dih hna hnga dah. Pi Duh Tawl nih vok sumh nga in a don. Nubu nih sia in kan lawmh. Chun nitlak kan laam. Pi Duh Tawl nih ti hin hla in a hlawi.
A hmun pi le chumtual cungah,
Sangchin na min thawngdai hlah seh,
Pangpar tial dawh he hong tlun cu,
Hei lawm cio hna zatial bengh in.
Hi ti hin kan thadit vialte a theipar kan zuun i kan i lawmhning le kan cawlcangh ning a si. Kan tha a di ko nain kan zaang a kan dam tertu, kan ngan a kan dam tertu, zinglei arkhuang thawh a kan luattertu ti a van phaak taktak cun kan hani kan khumh kho ti lo.
Ti hmuh an lung ai lomh tuk ah a tanglei bantuk hin bia roling hna chim a si.
Men Tang: “Cu tluk ti hmuh a va that cu, fa hring kho lo zong fa kan hring dih” a ti. Fa a nei ti lai lo ti in kum hra renglo ruah hnu ah fahniang te a nei than. Pu Van Ling le Pi Tial Zing zong kum 10 reng lo khua an sa ti cang i fa an ngei kho bel lo i Dawntlang tithiang an van din in fapa dawh taktak an van ngei i Dawntlang ti cungah lunglomhnak chim hau phun a si cang.
2008 a hong phaan i Pu Al Bik le a nupi Pi Doi Cuai zong Lungler ah “Tiphunhpuai” ah an rak tlung. World Vision ah phaisa torlecheng a kan hal piaktu, UNICEF lei zongah tawl a kan relpiaktu, khua a dirkamhtu, Dawntlang tithiang a kan dintertu a si caah nu pawl nih a minmen tein sia in thlacamnak kan tuahpiak i kan lunglomhnak kan langh ter. Cun, tiphunhpuai ni ah nupawl nih heh tiah nihchuak kan seih pi hna, kan lam pi hna. Ti hmuh caah ai lawmbik le ai hlawkpi bik mi cu nu hi kan si. A ruang cu ti cu kanmah nu retheih thabatnak khur in a kan chanhtu, kan nunnak a kan pehtu, mitkuh cim tein a kan ih tertu, thianghlim tein a kan kholhtawltu kan nunnak tifim a si caah a si.
Kan thazang kan chuahmi hna cu a caan lio ah cun a har hringhran mi lo ko hmanh selaw, a kan phurhmi hlawknak he cun tahchunhtlak a si lo. Hi Dawntlang tithiang kan din khawhnak caah rethei thaba mi vialte nan cungah Lungler nubu nih chim kan duh mi cu “Nan dawtnak kan philh kho lai lo. Kan i lawmhnak hmur le ka nih chim zong ah a tlinh kho lo” ti hi asi.
I Cawn Cio Awk Nunzia Dawh
Thawng Lan, Chicago
“Mithi Ni Din Pu khi zeitinhme a fale khi vialte catang sang a awnter khawh viar hna hnga?” timi biahalnak hi a um lengmang le keimah ka hmuhton mi pakhat te hi mah kha biahalnak i a phi pakhat a si lai tiah ka zumh.
Kan khua i tangkhat ka kai lio ah a si. Ka nu nih voikhat cu zingka te ah, “Na Pu bisakut (hangbo) va caw uh” tiah a kan ti le ka U Baw Bawi he ka pu mithi Ni Din Pu inn ah cun a cawk ah kan kal. A inn chung ah kan van lut le, “Ka Pu, ka nu nih bisakut va caw uh a kan ti” tiah kan ti le tangka fangkhat cu ka van pek. “Um taa rih u awh,” a ti le tuang ah cun kan dir le kan zoh ko. A meicung dot kha dot li in ka thei ko. A cungcem dot cu a van banh le sei le ngahringdawinaksei te pawl a van thumh. Le cu lio i ka ruah mi cu meicung ah pei bisakut lawh cia mi a chiah le mah cu pek a kan timh ko la hi ka ti. Asinain a van chuah mi cu ruacong a si. A chin cu kai chingchiah ti lo nain tangka fangkhat cu ruacong chungah cun a sanh le fathul in a chung ah a hei ben.Cu lio i ka khua ruah a har mi cu tangka kha zeitinthla a laak than khawh ti hnga ti a si. University ka kai hnu, ka Pa nih, “Khua in Thantlang ka kal tawn ah hin na pu Ni Din Pu nih Bank chiah ding tangka a ka kuat tawn,” ti a ka chimh hnu lawngin ka hngakchiat lio kai fian lo mi kha ka van pehtonh le kai fiang. “Ka pu kha aho sin in hme mah kha kha ai cawn hnga?” ti tu hi a tu ah cun ka buai deuh cang. “Mi fim cu thaizing caah timh cia in an um.” Ka palh sualnak um ahcun chungkhar nih a ruah zia ka thiam u. Keimah bantuk in a angki zal taw a zut mi nih kan angki zal belh nakcaah ti in..............
Lungler Timi Min Phen ah
Cung Hnin
Ka hngakchiat lio tein Lungler kong he pehtlaiin ka rak theih lengmang i ka rak i zumhmi, ka thi i a rak lutmi bia pathum an um. A pakhatnak ah “Lungler cu cathiam khua an si.” A pahnihnak ah “Lungler cu mifim cathiam le rengsang tampi an i ngeih hna nain khual nu an thit viar caah an thangcho kho lo.” A pathumnak ah “Lungler cu miralchia an si” ti hi an si. Mah ti hin aho tal nih an in ti bal cio hna maw? An in ti hna ah teh zeitindah nang na ruah ning a si ve?
Apakhatnak i an kan timi “Lungler cu cathiam khua an si” an ti mi hi si dawh ngai cu a si ko. Kan pale chan ah hin cathiam tampi an rak chuak. Caan khat lio le bang ahcun Lungler khua in sianghleirun a kai mi le Haka in a kai mi an rak i zat deng ti a rak si. An kai nak sianginn le hmun poah ah a thiam lei deuh an si hna. Cu caah cun Lungler timi min hi an rak theih ngai. Atu hrawng belte tanghra awng hmanh kan um kho set ti lo i a si. Hman dawh ngai a si ko.
Apahnihnak i an kan timi “Lungler cu mifim le cathiam le rengsang tampi an i ngeih ko hna nain khual nu an thit viar caah an thangcho kho lo” an kan timi hi a hman, a hman lo ti chim awk a tha lomi a si. Mah le ruah ning cio a si hnga. Thuk deuhvak in van ruat cio hmanh hna usih. Lungler in mifim le catang sang kan ngeih mi a tam u nih cun khualnu cu an thit dih ngawt tak. Barawhzat lo te nih mah khua hrinsor chung in i thitlaak a si. Hi kong ah hin nu maw mawh a phur deuh hnga pa ti hi ruah awk ngaingai a um.
Van tuak tikah pa zong mawh phurhter lo awk a that lo lio ah nu tu hi mawh van phurhter deuh ka duh hna. Nu le pa kan santlaih lo maw kan lungthin put maw, a nu hrimhrim cu dek kan santlai lo hrim. Lungler pa hi tengtung cathiam le degree la le rengsang mi tam ah Lungler nungak in degree la le van chim ngai dingmi nu kan nei lo ngacha a si. Nu lakah degree la hmasa bik mi kha nizan nai minung lawng a si. Hi a si tikah rengsang pi le cathiam sang caah zeitluk khua dawt zong ah a mah a rup khotu, a thlircawi khotu nungak khua nih a ngeih lo ahcun hmundang i a lung a zuan zong ah sualphawt awk a tha hrim lo. Cu caah cun Lungler hrinsor a simi kan farle hna nih biatak tein i zuam ve i dirhmun sang le hovanngai lo dirhmun si i zuam a herh. Nu le pa nih pa lawng cacawn ter lo in nu zong tunmer kan timh hna awk a si. Kamkhat thawng hmanhseh, kamkhat a der ahcun a si kho lo. Ai rual deuh ahcun ai thilaa zong kan tam deuh hrimrhim ko lai. Malaysia i an timi Lungler le Lungler ai ummi cu lomhnak phaisa Rm 200 kan i bawm lai an ti bantuk hi mah khua le mah khua i thitlak zong hi tha pek ahcun a tha tuk hnga dah.
Lungler mifim cathiam nih khualnu kan thi deuh viar ti cu el awk ngaingai cu a um lo. Hi thil nih hin teh thanchonak cu a kan dawn taktak hnga maw ti hi ruah awk a um ngaingai. Caan khat caan lio ah Thantlang i bawi vialte khi Lungler lawngte an rak si an ti caan a rak um. Hi bawi vialte hi khua thanchonak rian a dawntu hna hi an nupi le cu maw an si hnga? Si dawh a si ti in a ruatmi an tampi lai nain a si pah hmanh ah si thlu dawh cu a si in ka ruat lem lo. Lungler taktak nakin a kan daw deuhtu mo tampi kan ngei ko hna. Cu caah cun kan mole mawh phurhter lo in kan mah kan khua lila i kan khua cungah kan lungthinput tu hi biapit deuh dawh a si. Asinain kan mole khual an si i cu nih cun kan semnak kan khua le kan laihritan hawi a kan philhtertu asi sual nakhngalo, cu zawtnak nih a kan tlak sual nakhnga lo cu kan i ralrin awk taktak cu a herh.
Apathumnak i an kan timi “Lungler cu miralchia khua an si” an kan timi le kan i timi hi thuk deuh pin purhdah a herh tiin ka ruah. Ka tial duh chan cem zong a si. Ka hngakchiat lio tein khual nih an kan ti caan kanmah le kanmah kan i ti caan kan theih a tam caah miralchia khua tiin kan i ruat. Kan pale le kan thiamsang le kan khua mi hi miralchia kan si tiin ka rak ruah peng hna. Hi tluk thiamsang le bawi kan ngeih mi an tam ah hin a ziah khua hi dutdut in kan than ne hnga lo. Mi pakhat thawng sa pathawng ti hmanh a si tung. Pakhat hmanh nih an tunmer turmar khawh ah ziah kannih thiamsang tampi kan i neih tung ko tung. Sianginn lei ah, metain zung ah,tamah wazamah ah Party Council zung le a dangdang hmunkip ah bawi lawngte pei kan rak i ngeih hna kha. Khua le ram le unau chungkhat caah thil tampi a tuah kho dirhmun ah an dir hna. Rian thatha ah Lungler tampi luh khotu dirhmun ah an rak dir hna. Asinain aziah Lungler khua caah tiin tampi an tuah ne hnga lo. Midang cu an mah bantuk dirhmun i an dir lio caan ah heh tiah ruruhranghrang in mah khua, mah peng, mah tlang thatnak an tuah. Kannih kan khua mi nih an tuah ve lo tikah mi mithmuh ah miralchia, mihrut tiin kawh an si.
Cun nai hrawng bia a leng lengmang mi cu “Khua dang mi cu an ral a tha tuk hna i a tluk tluk awk an rak tha lo. Catang niam tete zong nih thil lianngan pipi an tuah hna. Kannih Lungler cu zeihmanh kan si lo” ti hi a si i hi nih hin khua tampi a ka ruahter ngaingai. Miralchia khua cu maw kan si taktak ko ti hi a si. Kan tuah khawh tak ko ding mi hna hi a ziah kan tuah hna hnga lo ti hi fakpi in ka ruah than tikah kan pale, kan rengsangle, kan mifimle, kan bawile pawl hna miralchia ti in ka rak ruah tawn mi hna kha cu ti i van ruah ding ka siang than ti hna lo. Mah taangka huih duhnak lungthin lei mit in zoh ahcun miralchia ti cu an fawi ngai. Asinain an lungthin chung in an i tlaihmi dinnak tlaihfung (principle) hna hmuh piak khawh hna ahcun miralchia ti cu ti sian ding an si hrimhrim lo. Lungler mi dihlak kan ding kan fel ka ti duhnak cu a si lo. Asinain miralchia ti in kan ruah tawnmi hna kan thiamsang tampi cu an tlaihfung hmu tung loin ralchiat kan phawt deuh tawn rua hna dah tiin ka ruat. Tahchunhank ah, tleicia Sayakyi Thla Cung, siangin bawi a rak si lio i a chungle caah thilrit bik a simi cu mi laksawng pekmi va khirh than hi a si an ti. Heh tiah mi nih laksawng an hong pek, nawhthuh pek an hong timh tikah a el khawh lomi hna nih a inn ah an chiah tami kha a chungkhar pawl nih an inn ah an va khirh than hna ti a si. Vun ruat than hmanh sih. Mi laksawng pekmi i laak lo hi ralchiat ti cu kan ti siang hna hnga maw? Cun kan bawile, rengsang kan neihmi hna nih kan khua mi heh tiah ruruhranghrang in rian pek, a si kho lomi zong mah khua lei ah van ben tualmal zong hi an hmang lo. An tuah khawh ko nain. An rian ah fel tein an tuan ca le taangsa le kengsa thleidang lo tein rualraan tein an rian an tuan caah a si. An ralchiat bia cu si dawh a si lo.
Atu kan chan ah ralthat kan timi le thil ti khawh kan timi hna hi dinflenak mit in zoh ahcun ngaihchia ngai a si. Mirang nih “By hook or by crook” an timi “Asikhawhnak ding caah zeihmanh hual lo i thil ti” timi ai tlaih i ruruhranghrang i zeihmanh ruat lo i thil a tuahtu hna hi miraltha ti an si. Hi tiin miraltha le mi thiltikho tiin tahnak chan ah Lungler a phakpi i cu lungput in kan khua kan rialdit hi cu a poi ngaingai.
Voikhat cu Thantlang High School i cafir a tamtuk cang, zeibantuk kyikyatzihmuhmanh nih an control khawh ti lo caah Lungler pa a simi Sayakyi Ro Sang an rak fial.Cu lio ah cun Lungler caah caan tha pek cu chim lo Lungler mi tu hna kha a chuah zong a chuah pin hna ah Lungler nih cafir chom in awn i timh ding a si lo ti biatak tein a cawnpiak hna. Hi lio ah hin ziknawh phaisa tampi lak i atu chan i thil a ti kho ti le a raltha, kan khua caah a tuan kho bak timi min a rak put khawh ve ko. Sihmanhselaw a lung chungin ai tlaihmi dinnak tlaihfung kha zeihmanh ah a thleng bal lo.
Kan mifim le kan thiamsang hna le Lungler mi hna nih hin Lungler an daw ne lo maw ti hi hal khawh ngai a si. “Daw rilmal teh” tiin leh a si hnga. Lungler bantuk in Lungler a uar mi khua an um rua lo dah ka ti. 2009 Febuary thla ah Sayakyi Ro Sang he cun kan i tong i a ka timi cu “Lungler pa, khoika hmanh ah Lungler a zah pi ve lomi pa ka si hih, a ka ti”. Lungler kum tampi a phan lomi hna zong nih hi tluk hin an rak uar i an rak i uang rih. Cu pin ah Lungler mi nih Lungler khua kong kan hei ceih i vancungkhua kong ceih bantuk in cim kan hei hngalh lo ning, kan hei i uan khawh ning, Sui Lungler ti hna kan hei i lunghmuih ning, cun Email address kan hei i tuah i kan min hnu lei i Lungler ti thlak kan hei uar ning hna khi ruat hmanh u, khua dawt ca le khua kan tlaihchan tuk caah an si. Khuazei khua hmanh nih hi tluk hin an khua min, an min hnu ah an i thlak le an uar nan hmu theng lai lo. Amah beltu cu khua le ram daw kho tu dirhmun hi a har ngaingai mi a si caah kan dir kho hna lo i a si. Rum hna a herh, hawi hlei in thiam le san le thil ti khawh lawnglawng ah khua dawtu, dirkamhtu dirhmun ah mi theih in dir khawh a si. Asinain kan za tein Lungler cu kan rak dawt ko, kan rak tlaihchan dih ko hna ti hi cu el awk cu a um lem lai lo dah.
Cu caah Lungler hi tluk dawt bu le i uan bu le tlaihchan bu in kan thiamsang, kan thil ti kho hna nih ralchiat le santlaihlo lawng an i hui lengmangnak a chan cu dinnak tlaihtleng an i tlaih ca le taangsa, kengsa thleidang loin riantuan an duh caah le an i tlaihmi dinnak, felnak hna kha zei hmanh ah thlen an duh lo caah a si. Kha kan pale kan thiamsang pawl kha “na ral a chia tuk, ralthat na cawn a hau cang” tiin cawnpiak than in rian hon tuan than hna selaw, an tuan thingning te khan an tuan than ko lai dah. Lungler mi kan thiamsang hna hi dinfelnak nih ram a uknak le dinfelnak a sunlawinak hmun ah riantuan hna selaw an sifah bu le thil an ti khawh lo buin minthatnak roca tampi pek an si hnga i mi ralchia ti cun kawh nemmam cu an si hnga lo. Cu caah cun mi pakhat nih thil a ti khawh ko nain a ti lomi pin lei hmanthlak te khi bih piak zia kan thiam ngaingai a herh. Lungler cu miralchia kan si ti i kan i ti lengmang, an kan ti lengmeng mi hmanthlak phen i lungthinput te khi hmuhpiak khawh le theihthiampiak khawh hei si sehlaw cu Lungler cu Miralchia an si ti a si hnga lo dah.
Khua hawidawt hna, kanmah le kan chan cio ah hin kan chuahkehnak kan khua Lungler caah kanmah le kan khaap tawk cio in dirkamh le tunmer i zuam usih. Lungler cu cathiam an si ti mi min thlau cu kan siang hrimhrim lo. Zeibantuk mo kan va ngeih i zeibantuk in mi nih mi ralchia an kan ti i kan va thancho hluahmah lo zongah Lungler hrinsor unaurual lungkhat thinkhat tein kan dir khawh i, kan i bomh khawh tawk cio in kan i bomh i, kan i dirkamh khawh i dinfelnak te he kan khua kan cawisan ahcun cucu zeihmanh nih a hluan kho lai lo. Cu hlei Lungler hrinsor caah zei saduhthah dah a herh ti?
Lungrualnak Cungah Dir in Lungler Kan Sinak Zahpi Hlah Usih
Ephraim Ram Dawt Lian
Lungler kan sinak hi kan i zahpi awk asi lo. Kan zahpi zongah Lungler kan sinak chungin kan luat kho hlei lo. Lungler si ka duh ti lo, kan ti zongah kan si thiamthiam. Langak nih cun a mui cu ai tamh hnik len ve ko nain chikkhat te cu a cawnmi va dang a van lo ko. Asinain a donghnak ah cun mualphotertu tamhnak ah a cang. Lai coat kan i eih ruangah Lai kan si lo i Lai kan si ruang tu ah Lai coat kan i eih a si deuh. Lungler kan si hi kan i thim caah kan si asilo i Lungler cithlah kan si ca tu ah kan simi asi. Cu caah Lungler kan sinak kan i zahpi lonak hnga rian tampi kan ngei cio hna i cu rian cu kan zate in lungkhat thinkhat in kan tuan a herh.
Lungler kan sinak hi kan pale hna an rak i zuamnak thawng in kan i zahpi bal lo. Lungler van ti ahcun cathiam khua tiah a zei si lo te tiang in tihzah kan rak si. Cu caah cun kanmah pumpak in siseh, kan khua ningin siseh, fimnak lei ah kar kan hlan chin lengmang a herh. Lungler cu cathiam khua kan si ti hi tuchin fapar chan tiang rosung ah kan i roh awk asi. Lungler ah Tangriat a rak um hlan ah cun khua dang ah sianginn kai a rak si i Lungler mi singinn an kainak paoh ah cun a thiam pawl lawngte an rak si bal. Kan pule chan i Farawn sianginn kai lio in kan pale chan in kan ule chan in atu kan chan tiang in Lungler mi sianginn an kainak cio ah hawi cungcuang in cathiam kho an si peng.
Hi bantuk in kan khua chungah a thiamsang le mifim hi tampi kan i ngeih ko hna nain Lungler si ai zahpimi kan tampi rih thiamthiam. Kan thiamnak hi kan i uanawk cu asi lo nain Pathian nih thlua a kan chuahmi asi bantukin kan i zahpi ding cu asi hrimhrim lo. Cun kan pu kan pa, kan u le nih an cawisan mi kan khua sining hi a hmunh peng khawh nakhnga le kan thluachuah nih a kan zamtak lonak hnga, hi nak tam deuh in kan i zuam le kan tuan a herh. Mifim cathiam tampi kan i neih hna nain khua kan remhning cu a fum ngaingai, khua caah rian kan tuanmi hi a tlawm deuh ti cu a fiang ko. John F. Kenedy nih “Zeidah kan ram nih a ka tuahpiak khawh lai ti nakcun zeidah kan ram caah ka tuah khawh lai, ti tu kan ruah deuh awk asi,” a rak ti. Malaysia ah fellowship tampi an um i zohchunh awktlak an tam pi. Cu hna lakah Zophei hi a cak bikmi pakhat an si. Mi tlawmte an si nain anmah chungin thil pakhat khat a can tikah an i bawmhning hi ai dawh tuk, zohchunhtlak taktak an si.
Kanmah khua i a ummi mifim zat hmanh mifim an ngei lo nain lungrualnak tlangah an dir i anmah Zophei sinak kha thlau lo tein le i dawte in rian an tuan ruangah asi rua tiah ruah cem asi. Lungrualnak hi miphun pakhat caah thanchonak lam ah a kan hruai tu bik asi.
Vawlei cungah holh phunkhat lawng a hmang mi miphun nih hin ram an uk deuh tiah mifimbia ah kan hmuh tawn, Asi taktakmi zong asi. Cu miphun hna lakah an kokek sinak in holh phunkhat lawng a neimi miphun zong tampi cu an umve. A cheukhat tu cu miphun holh i khahnak ding caah fak piin an i zuam hnu ah holh phunkhat a hmangmi ah a cangmi zong an um ve. Cu holh phunkhat nih a langhter bikmi cu lungrualnak asi i an i zuam hnawhchan zong, cu lungrualnak cu a rak si.
Lungrualnak hi mibu caah thazang tha bik asi. Mibu a si ko nain lung ai rual lomi miphun cu a vanchia bikmi miphun (mibu) ah ai cang. Tahchunnak ah vawlei cungah kan theih khawh cemmi UNO khi lungrual tein an i fun hnu ah rian an tuan i thawnnak le hlawhtlinnak an hmu ti kan hmuh khawh. Cun NGO te hna zong khi an i fun hnuah an lung ai rual i rian an tuan kho. Pupa zong nih, “Chungkhar thurual tlu lo pamnak, khuakhat thurual tlu lo tionak” tiah phungthluk an ngei. Cu bantuk in kan lung ai rual ahcun a har a ol vialte kan tuan khawh hna lai i kan khua kan dirkamh khawh lai.
A sinain kan khuami a tam u hi lungrualnak tlang tu ah cun kan dir deuh rua lo ka ti. Tleicia U Tin(Tin Hmung) nih a thih hlan ah kan khua group ah hin ca in a van tial tawnmi cu “Kan i dawt deuh, kan lung ai rual deuh, kan i taanrual deuh, pakhat thatnak kong kan i chim thiam lo hmanhah kan i soi lo hrim hrim a herh” tiah a rak chim peng. Kannih khua hi mifim tampi an um ko nain a fim ciocio hi ai daw ngai i khuakhang lairel ti kho an si deuh rua lo tiin ruahnak ka ngei i U Tin i a rak chim tawnmi hi hman ngai dawh asi.“Mi pakhat khat chiatnak kong chim cu a hmai ah belmang va nalh bantuk asi ko,” tiah Mirang nih phungthluk an neih bantuk in kan i chimthiam, kan i cawisan khawh lo hmanhah, kan i soi le kan i thangchiat awk cu asi lo.
Cu caah cun, kan i soi len le kan i er len nakcun lungrualnak cung tu ah dir in Lungler sinak par hi a langhter khotu si ding hi i zuam deuh usih. Lungler pa nih Lungler cung i a cawi lo ahcun aho nih dah a cawi kun lai? A thawngmi thazang a chuahnak dingah cun mi tam a hau. I funtom hnuah thazang a chuak i cu thazang cu zei hmanh nih a kham khawh lomi thazang ah a cang. Cu caah lungrualnak cung ah dir usilaw Lungler kan sinak i zahpi lo dingin Lungler cawisan i zuam hna usih.
Kan Khuami Thanchonak A Kan Dawntu Thil Pathum
Dr. Aung Myint Thang
Biahmaithi
saya Cung Hnin nih Lungler ti kan hmuh khawhmi philhlonak caah megazine chuah kan i tim le capar na kan tial piak khawh ve ahcun a tha ngai hnga, asinain arannak deuh cun na tial a hau hnga a ka ti le a herh ngaingai tiah ka ruahmi te ka vun tial ve lai. Saya Al Bik le Sayakyi Thla Cung bomhnak le hruainak thawngin Lungler ah timerh in ti a tla te lai tiah kan ruah khawh lomi a hung tlak taktak tikah hin Pathian tuahmi thil khuaruahhar pakhat taktak asi ko tiah ka ruah. Zeicatiah, kannih khua cu tlang sang bik cung a ummi a si tikah kan khuaram ah a um mi tiva te pawl laak awk an tha lo, mi khuaram i a ummi ti kha va laak a hauh caah, phaisa zong a hlei in a dih pin ah thazaang zong a hlei in a dih. Saya Al Bik le Sayakyi Thla Cung cungah pumpak in lunglomhnak tampi ka ngei. Bomhnak an kan halpiak khawh mi nak hmanhin anmah caah zeihmanh i hlepnak le i ruahchannak ngei loin an tuahmi thil kong ah ka upat ngaingai hna. Zeicatiah, mi tampi nih cun khua caah, ram caah tiin bomhnak hi a phunphun in an hal cio nain pumpak nih an vaivonh dih tawn hna kha nan theih ciomi a si. Mi an tluklonak zong a tampi ve ko lai nain dinfelnak ah cun pakhatnak bak an si veve ko tiah ka ruah hna. Lungphunpiak phu an si. Cu kong cu cu vial cun si rih selaw, tial ka vun i timhmi taktak cu, kan khua mi hna thanchonak a kan dawntu thil pathum kong tu hi asi.
1. Khampat Peemnak
1970 hnu hin kan khua mi hi Khampat ah fak ngaingai in peem hram kan rak i thok. Khampat khua cu leikuang tamnak le rawlchuahnak khua asi caah, Khampat a peem kho mi cu mi nung kho deuh ding le hmailei ca ruahchannak ngei ngai mi ah khin ruah an rak si. Lothlawh thingphurh in a luat cangmi ah khin ruah an rak si. 2004 Lungler Jubilee lio biaruahnak ah cun Lungler khua i khua a sami nak in Khampat khua i khua a sami Lungler mi hna kha inndawng ah siseh, minung in siseh an tam deuh tiah ti a rak si. Pawcawmnak caah cun kawlhawl a fawi deuh ko nain, Khampat kan i peem fuhlonak cu, cawnnak lei ah hin a si. Thantlang khua nakin mi an tam deuh lai tiah an ruahmi Khampat ah hin tangcheu in cacawn ai thawk i tanghra tiang a cawng i tanghra a awngmi hi cu Khampat kan peem hnu ah hin pakua-hra hlei an si rih rua lo. Tanghra a kan awnpiak i major sang deuh a la khomi hna zong hi Falam, Kalaymyo le a dangdang hna i a va cawngmi deuh an si. Nu le pa nih fak piin an zuampiak mi hna fale deuh lawng pei catang sang a phan kho ko ne hi. Cu asi caah, Khampat ah kan peem ngai tung hna le cataang ngei loin kan khua mi kan um dih ngawt hna. Minung le ram a thancho tertu cu cawnnak asi tikah Lungler mi mithangcho si ding le bawi tuan kho ding in thluak a thami tampi hi, leithuan le hlawhfa in kan caan hi a dong dih ngawt. Khampat nih hin rawl lawng a kan pek le fimnak hi a kan pe thitha lo ti hi ka chim duh nak bik asi. Degree a lami le tanghra awngmi hi rel hna hmanh uh, Khampat nakin Lungler ah an tam deuh ko lai.
2. Ramdang Peemnak
Ramdang peemnak a thatlonak hi a tial tam bik na si ko lai an ka ti tawn. Ramdang i kan pemnak hi a ruang a tampi ko lai. Asinain, kan Laimi kan ruahnak a bit deuh caah a si tiah ka ruah. Ram rum i um hi a nuam tuk mi, phaisa duh paoh in hmuh khawhnak le duh a tlinnak hmun bik ah khin kan ruah caah a si. Ramdang ah hin zeitluk in dah rianhrang kan tuan le kan re a theih chin ti khi kan tuak lo caah a si. Ramdang kan peem hi kan sifah tuk ruangah cun a si dih lo tiah ka ruah. Mirum fale a peem mi an tampi. Pakhatnak ah, Kawlram ah doctor an si zong ah, B.A awng an si zongah, pastor an si zongah ramdang i a peem mi tambik nih cun “D” pathum ah rianhrang an tuan. An tuanmi hi Dirty (A thurhnawmmi), Difficult (A harmi) le Dangerous (Tih a nung mi) rian khi catang ngei lomi hna he ai khat in an tuan. Tuan le ei, tuan lo le ei lo khi a si. Thluak le thiamnak in tuan dingmi rian hi a um tuk lo. Tha le zaang in tuanmirian khi an si bik. Mino, micak, nawlngai, lungsau, mingandam pawl deuh i tuan dingmi khi an si bik. Rian fawimi cu anmah rammi nih lahkhah tampi in an tuan dih le an tuan zuam lomi khi va tuan a si. Pahnihnak ah, chungkhat dawtmi, u le nau, nu le pa he i hmu ti lo i um ding khi ka ruat kho lo. Thih then he ai tluk deng ah ka chiah ko. Pathumnak ah, innchingkhar pakhat ah minung pakhat lawng ramdang i a peem ahcun thi deng in a tuanmi nih hin a chungle hi nuam in a chia kho fawn hna lo. Har ngai in a ummi hi an tam ngai fawn. Innchungkhar pakhat ah minung pathum-li tal ramdang i an peem lawngah Kawlram an chungle hi nuam tein an chiah khawh hna. Asinain anmah tu cu nuam in an va nung kho lo, thi deng in rian lawng te nichiar in an tuan. Nuam in an nun ahcun phaisa an kua kho fawn lo. Cu caah cun, hi bantuk thih tiang rianhrang tuan dingmi sining he cun, kan ram le kan miphun sinak hi hlohthlau ding ah kei cu ka chia lo. Rianhrang a tuan pengmi sining he cun America vun chim lo vancungkhua hmanh khi a nuamh ka zum lo. Cu hleiah, Malaysia ah hin kum thum chung thutdirnak siarem loin va hngah a si rih. Acheu cu Malaysia i an va ngor cikcek hnu, zawtnak thalo hna a ngeih hnu ah khin pei an i tinhmi ram cu an va phanh ko cu. Ram rum pakhat an phanh in rian lawngte tuan a si fawn. Zeituaktan loin kan fale kuat dih kan hei timh hna. A kal ciami an kal cang ko zongah, a dang cu kal ti lo ah a tha. Kan ram a chiat caah ramdang ahcun i hlawhfa ding a si ko, ca zong cawn ding a si ko, peem thai ding a si lo. Kan tefa hna zong miphun dang ah an i cang dih lai.
3. Lothlawhnak
“Laitlang hi cu Pathian nih facang cinnak caah a timhmi a si lo” timi bia hi mi tampi kaa in nan theih cio lai ti ka zumh. Hlanlio ah cun ke in khual kan rak tlawng hna, atu ah cun mawtaw in khual kan tlawng cang hna. Hlan lio ah cun tlanglo ah facang an rak cin, a tu ah cun kan maak a hau ve cang. Lo na thlawh chung poah cu, na si a fak lai. Sifah na duh lo ahcun lo cu va thlo hrimhrim ti hlah. Nai chir bak lai lo. Vawlei cung ah hin tlanglo i facang cinnak ram hi mihrut ram, ram bite lawngah a um cang. Mifim ram ah cun Laitlang lawng hi a si. Lo thideng in kan thlawh ah khin kumkhat chung eiding ai hmuh khomi cu kan khua ah hin inn hra hlei an si bal lo, a silo maw? Chungkhar panga-ruk khuasa mi nih hin thla khat ah facang ik hnih an i za, kum khat ah ik 24 a si. Facang ik khat ah Ks. 20,000/ a si i kum khat facang an eimi hi Ks. 480,000/ man lawng a si. Sia pakhat le vok pakhat man lawng asi tinak a si. Cu caah cun tlanglo ah facang ciing ti hna hlah u law, satil tu zuat khawh i zuam ah a tha deuh ngaingai. Vok cu a rawl hi a har ve caah, meheh, caw le sia zuat khawh ahcun caw pakul a ngei mi cu kum hra chung rawl ei awk an ngei cang tinak a si. Anhnah cinnak dum lawng tuah i kawm, banhla, fu le zeidang tisik anhnah lawng cin ahcun a thlawh ah nihlawh tam a dih lomi a si. Facang tlanglo i kan ciin ruang ah hin, kan nihlawh le kan thazaang vialte a kal dih, pawcawmnak khim le kan hmu fawn lo. Tisik anhnah cinnak cu innchung kauh kauh li nih mehhang vialte an rin dih hlei ah, nihnih ah nan thlawh dih lai. Zotung ram khua pakhat zong ah hin pakhat pa nih tlanglo ah facang a ciin le kawm lawngte a eimi cu a si an ti. Facang a cing ti lo le facang lawngte a ei cang an ti. Kan Kawlram hi facang a chuahnak bik a si. Yangon le Mandalay karlak khi leikuang lawngte an si dih ngawt. Asinain Ayezarwadi Division i a chuahmi facang cu a sir hmanh a sik rih lo. Kan ram i hi tluk i facang chuahnak um ko i a chuah lonak i facang kan ciin peng mi hi cu a si te kan si lo. Ramdang mi hmanh nih Kawlram facang pei an cawk ko cu. Kan khua le kan ram i a chuakmi thil hi kan ciin ve ding a si, kan zuat ve ding a si. Cu kan hmuhmi cu facang ah kan thlen nawn ding a si. Cu caah cun sifah na duh ti lo i rum na duh cang ahcun tlanglo ahcun facang va cing hrimhrim ti hlah. Nai chir bal lai lo. Anhnah lawng duum ah va cing, satil va zua law a leng ah phaisa va kawl. Lothawlh i Ks. 500,000 kawlnak cun a fawi deuh hrimhrim lai.
Biadonghnak
Acunglei ka vun tialmi hna hi kan khua kan ram thanchonak a dawntu lawngte an si tiah ka ruah. Cu caah cun, Khampat a peem cangmi hna nih zeitindah kan fale fimthiamnak lei ah kan thanter hna lai ti hi fak piin kan ruah a hau. Ramdang peem zong hi thatnak lawngte in a khatmi, thiltha, hawi hmuh khawh lomi kan hmuhmi le Pathian thluachuah sangbik ah cun ruat hna hlah usih. Kawl, Kachin tibantuk hna nih an kal duh lomi khi a si. Facang a chuah lonak i facang kan ciin peng i pawcawm kan i timhmi zong hi na thinh khawh ahcun lo na thlawh lio nakin nai nuam deuh hrimhrim lai. Satil zua kho na si rih lo ahcun zeidang tu in kumkhat ca facang cawknak Ks. 500,000 kha va kawl deuh ko.
Semnak Lungler Khua Ka Van Hlam Tawn
Thawng Za Lin
Ka pumsa le ka thinlung nih a sian lomi ka semnak Lungler khua te ka chuahtaaknak hi 2004 January 5 va si kaw, a sau rih lo. Kum tuak cun kum li nga hrawng asi. Ni le thla rel cun nausem te, tangcheu kai a zat hrawng khi asi hnga. Caan hi rang tuk in a tli i zingkar le zankar hmanh kan i fiang manh lo. Kan ruah lo karah Calendar dang nih a vun thlen colh. Atu Christmas asi i hmai kum X’mas kan phan colh Minung hi caan nih a tlikpi mi caan chungah kan duh zong duh lo zong ah kan i hnim. Caan nih a kan uk. Caan tangah kan um i caan chungah kan nung. Cu bantuk cun caan nih mi a hngak fawn lo, minung nih kan uk kho pek fawn lo. Naite i ka chuahtakmi kan khua te kha ka thinlung le kan nunnak nih cun a hlan tukmi kum le caan khan chuah taak cang ning law cu ko cu a lo. Ka chim duhmi cu kan khua kong ka philh dih cang tinak si loin kan khua ka ngaih tuk ruangah a si rua ka ti.
Ka ruahmi pakhat cu ramdang chuak kan khuami nih khua hngak nu le pa, hawi le kom, u le nau, hawidawt vialte kan hlam hna bantuk hin a kan hlam ve tawn hnga maw, ti hi ka ruat tawn. Ramdang um kan khua pawl nih cun Lai lei kan khua sining te kha kan hlam zungzal ko rih lai, zei hlei khi dah kan va hlam ti hnga!
Pathian nih khua le ram a dawmi kan pa Pu Thla Cung saduhthahmi tlam a tlinter i kan ruah bal lomi Dawntlang ti kan khua rim hmuitertu dingah a kan pek. Thantlang a um buin Lungler khua hngak zawn a ruah khawhmi hi khua le ram dawt cu asi cu. Lungler khua he a niamsan ai rual ngacha mi Dawntlang tithiang, a thuuk tukmi fiangthum kuar van tan zau in Lungler nih kan din te lai tiin chunmang a manh khawhmi hrim hi bochan tlak asi nak a langhtertu asi. Bochoh Aung San nih a rak timi cu “Hruaitu tha timi cu stage cung i a herh caan ah biachim lawng si loin hruaimi sinah va tuan ve khi asi, “ a ti. Hi bia hi kan pa a simi Pu Thla Cung nih a tlinh . Hi hi pei khua le ram dawt cu a si cu! Kan ti laakmi hi ni khatkhat ah va rawk dih in va lo dih hmanh seh Pu Thla Cung nih khuaram a dawtnak hi kan philh kho ti lai lo. Upatnak a cung ah um zungzal ko seh.......
Ni sunglawi kan ton caan ah kan sia a herh tawn i harnak, vansannak, ngaihchiatnak kan ton caan ah kan khuate kha kan van hlam tawn. Cheukhat nih thlaanmual a kan liam taak. Thawngpang chia le ngaihchiat thawng kan theih chel ah cun tuar zia kan thiam tawn lo.
Khua caah lungthin tak in chunmang ka manh ve tawnmi tlawmpal von langhter ka duh.
(1) Dawtnak :
Dawtnak kan ti tikah kan mitthlam ah a cuang tawnmi cu ngaknu tlangval dawtnak khi asi tawn. Asinain dawtnak ahhin nungak tlangval dawtnak khi a sang bik asi lo. Dawtnak cu nungak tlangval ca lawng ah si loin mizei paoh caah a sunglawimi asi. Abaraham Lincoln nih Civil War a dih ka te ah, “Minung vialte hi kan i dawt awk asi” a ti. Cu dawtnak cu kan khua chungah leng ve selaw kan khua thanchonak caah suttung bangin dir seh . Cu hnu lawng ah kan khua kan sersiam khawh lai.
(2) Fimnak:
Fimnak loin zeihmanh tlam a tling lo. Fimnak nakin phaisa nih thil a ti khawh deuh tiah kan ruah theu. Angaite ti ahcun Fimnak cu Rumnak hrampi tu a rak si. Rumnak a um hmasa kho lo. Rumnak a um hmanh ah mirumpa rumnak cu mifimpa rothil ah ai cang tawn. Cu caah cun fimnak lei ah hnachi hna usih. Cacawng lio mino zong nih hlan lio kan nu le pa nih an rak cawisan mi in maw kan dihter lai, kan peh zulh lai dah tiin fak piin khuaruat cang hna usih.
(3) Dinnak:
Dinnak tel lo i tuahmi cu sau a rau lo, a rawk zau. Chikkhatte cu lihchimnak le hrokhrawlnak nih dinnak hi a tei theu tawn. Sihmanhsehlaw a rau lo, lihbia cu sau a nguh kho bal lo. Hlan lio kan pipu nun hlun kha cawn than caan kan phan cang. Hlan lio ah fir a um bal lo. Kanmah theih hnu hmanhah innleeng ah arder a um i atu ah cun a hohmanh nih innleng ah arder kan thlai ngam ti lo. Dinnak kan khua nih a herh tuk hringhran.
(4)Teimaknak:
Teima lo nih cun zuun ding theipar a ngei bal lo, kan tuhmi theipar hmuh kan duh ahcun lungdong lointeimak chuah kan hau. Lungler ka um lioah hi tihin ka rak ruah. Laimi rian kan tuanmi hi USA ah cun tuan silaw kan rum tuk lai ka rak ti. Mah cu ka ruahmi cu ka rak palh cikcek. US ah kan riantuan ning hi zarhkhat ah sml 60 hrawng asi peng. Zarhpini khi kan i dinh caan asi i inn lei hnokhnai he cun zei te khi kan tuah manh lo. Cu bantuk cun a hmaizarh zong a si than, zei tikah kan i diin lai ti kan ngei kho lo. Kanmah Laimi lawng kan si lo, American mi zong an tuan peng ve ko. Cu bantuk cun rian an tuan hnu lawngah ramtha asi. Teimak kan chuah lo ahcun kan khua te hi a thangcho kho lai lo.
(5) Zawnruahnak:
Zawnruahnak hi dawtnak he ai dang tuk lem lo, ai zulmi asi ko rua ka ti. Kan dawtmi hna sinah zawnruahnak hi a um khun. Kan dawt lem lomi hna cu zawnruah khawh asi lem lo. Sihmanhsehlaw misiing sin ah zawnruahnak kan ngeih khawh lo hmanh ah khuami, u le nau, hawi le kom, nu le pa sin tal ah cun ngei usih.
Ka saduhthah cu a tam tuk i hi vial hin si rih seh. A rel lawng si loin a tuahtu in tuah hna usih.
Tampi in tial ka duh nain voi dang chuak Magazine tu ah tial than khawh ka van i zuam te lai.Kan khua kan ruah chel poh ahcun zan mang tiang in kan in hlam tawn hna. Kan hnakkar teah nan um zungzal. Kan khuate kha khua zei hmanh nih a hluan bal ti lai lo.....
Hring Dildel kan Lungrawn
Renh Zing
1975 kum hrawng keimah hna i ka theih khawh tiang i kan khua le ram a rak hmawn ning kha ka mitthlam ah an hong cuang. Bihar Camp bo le Cawlutar bo, Siasih tikhur, Hmunchia kuang hna ah khin minung pakhat lawng hmanh kan rak kal ngam loh. Thing le ram hna a rak hmawng, a rak tha tuk i tupi bantukin kan Lungler khua hi thingkung le ramkung in a rak khatmi hmun le ram a rak si ve i thing tang vialte hi a muih in a rak mui. Thingkung cungah thingkeppar hna hi a phuntling in an rak par. Inn pawngkam in va phun tling nih, anmah le an aw cio in zaihla an rak sa. Fiakfairawk le ulo-cilio vate hna nih zingka nichuakzarh ah an hram. Tikhing thareng hna le thankawng fiakfai va hna nih cangzivang ah hong aukhuang hna. Inn pawng Bungkung hna nih khua can an rel in dongzim an khawt i, khua nichuah-nitlak chak le thlang in theitlai phuntling le par dawh phun tling hna an par. Kan khua kan ram te kha a rak i dawh tuk hringhran. Inn pawng thinghual ah le hmawng umnak kipah par dawh phuntling: senri, mitkuhpar, chizawhmitpar, chokhlei, vaurawng, faiceu, khangchul, thuang, e-ling, cuailo, chawhnawn, dakder, le tlangsam le zilkhuang, ram par phun kip an rak par.
Khuahhmung kan hrawnnak Thithlainak horkuang, tabawp khoihnak hmun Bungtang chuk, Ngalva lam, le Mintang dum hrawng, anphui hrawnnak khuate tikhur va le phaiphawk va, ti ngahring dawinak le parathleinak hmun Thingva, Vanvukva, Ngalva, Siasihva, Niva, Zangva bungkur, Hnahthu hor lungsum le ngakhen vialte, ruatuai hrawnnak hmun Zangva hrawn tha, khuhlu le keithei le theitlai phunkip le khuai kan hrawnnak Tumbuk tlang, Khuaitlang, Fartlang, Innral tlang, Siasih tlang, Bihar Camp bo, Cawlutar bo, Tawlang cho, fiang thum, “Thal caan chuah mei thang zam nih fing le tlang a cul dih cang,” ti hla tlangzai sak pahin leng le val kan i zulhkhalh tawnnak Tawlang cho, Fiangthum, Siasih tlang hrawn, khuaitizu kan rak lak tawnak Khuaitlang, Zangva, Dawntlang lungpang le khuaibu vialte hna kha ka mitthlam ah an cuang tawn i, ka lung a leng in ka ngaih a chia ruangmang tawn ee.
1973 -1985 tiang hrawng ka theih tawkah, nungak tlangval kan raki nuamhning le kan lung a rak i purupning kha philh khawh si ti lai lo. Thitumh nikhua ah, nungak le tlangval kan dihlak in fial haulo tein sumkhal putin i tlangthlurh fang kan rak suk, kan rak i thuanh, sawm le kawh len hau lo tein zan khua dei tiang hna tlangzai zunnhla, hlaremh thatha, “Kha hlan an rak chim Thaihlung mang bang, kai nawl lioah ka dawt liam ai,... Tlang cung chokhlei an par an ziam bang, ka dawt val dang sin na liam hnu cun,” ti mi hla, “Sunghno na nu nih an fial hrat cu lungtling tein ka dawt mang tha, ngun sawm nei lo chiahrin” tiin hla phunphun sak buin zan khua kan rak dei tawn hna. Dawn tlang le khuai tlang hna ah hin rak kai tawn a si. Nungak nih changtlep le banhla, futhluan, arti hna kan rak i phurh i tlang ah kan rak kai tawn. Lungleng ngai in Tlangpar ah chun ni tlak deng tiang in tlangzai dawhdawh kan rak sa i, nungak zeimaw le bang cu, tlun pah hna ah rak puak i inn ah tlun pi, nu le pa nih sia le vok hna rak thah i puai rak tuah piak a si, a rak nuam tuk. Nungak le tlangval rak i uar lio caan zongah ’mah nu nih khin, a ho val pa khi hme a duh le a uar mi a si?’ ti awk zong rak theih khawh a si loh, a rak nuam tuk. Tuchun ni he cun ai dang tuk. “Maw ka tlaihchan kan Lairam nuam, fing le tlang hna nih hringdil”, ti awk hmanh a um ti loh, ngaihchia a va si hringhran dah!
Xmas le Kum thar caan ah siseh law, nungak le tlangval kan dihlak in, Xmas hla dawhdawh rak sak i, zan khuadei zan vaar le zan chawh a rak si tawn. X’mas ni ah nungak le tlangval, tarnu tarpa hngakchia, upa ti loin laksawngpeknak rak tuah le capo nihchuak phunphun seih tawn a rak si. Hlan lio kan khua thing le ram, nungak tlangval, rak cawlcangh ning, kan lung a rak i rual ning kong ka van ruah tawn ahhin cun, ka lung a leng i ka ngaih hna a chia tuk tawn. Zeica kan ti ahcun, khua le ram dawt awk kan rak theih lo, thing le ramkung vialte, pangpar phunkip le ram theitlai phunkip, zawngtah kung tiang in hau le rawk viar a si. Nu nih lam hla ah kal huam lo in, innpawng thinghual fir in thingai kan pon. Pa zong nih thinghual fir chom in vokkawm kulh le innsaknak ah hman a rak a si. Phungthlukbia ah “Hruh hmasa, fim hma dung” timi ciammam a si ko. Kan khua thing le ram kan dawt i pakhat le pakhat kan i dawt ngaingai a herh cang. Tuan le thawh, khuasak tintuk le lairel zongah khuakhing kan khah deuh a hau cang ti in ka ruah.
Cu ca ah cun nihin khua le ram kan zoh tikah, thing le ram a car, van ruahhang a tlawm, kan pam kan hai, pakhat le pakhat i dawtnak hri a cat, mah cangai khorh cio in kan um. Rumnak le nuamhnak nih a kan hlat tuk. Zalam tlang ah mi kong ceih in kan khat. Rian nei lo bang kan leng huar, biasawng kan tlawrh, mi kong kan ceih, entainak in kan khua cu a khat. Ramdang tangka kuat tam le tlawm lawngte cuai kan thlai. A fapa maw, a fanu nih maw, a u a nau, a vapa nih maw, mi ramdang ah holh thiam lo bu le ih hmu cim lo, thawh tlol lai phan ah ihnak lucung ah khua caanrel suimilam onhthiam hna van rin ter. Mitkuh cimlo mit hnuai bu te he chung le zawn ruah le chungkhat zawnruah ah, sa le ral tleihkhih harnak phunphun tuar in, tuan zai kan rel. Tuan man lahkhah a luh le cang ka bank hmanh hngak manh lo in lak i kuat a si. Mi ramdang um nun ning le lungretheih ning hi chungkhat nu le pa, u le nau nih an theithiam kho lo i a poi tuk. Khua lei chungkhar u nau le rualchan hna nih an thlawh tawnmi lo tin 5 hmun kha mak zau in ramdang phaisa rinh in tin 2 hmun lawng hna tuah kan duh cang. Zeicaahhme ramdang mi saltaan hi chuahsempi laihritlai nih an theihthiam lo, a poi tuk!
Lungler Tilak le World Vision Australia Bomhnak
U Al Bik ( Lungler)
lungler khua cu tlang cung khua asi caah ti kan hartuk tawn. Abikin thaal caan ah cun sivang in kan har cu kan ton dih ciomi asi. Lungler nakin ti a har deuhnak khua Laitlang ah a har. Lungler khua mi nih tilak cu kan ceih tawn nain kan khua a san tuk caah lak khawh awk tihna, a naihnak ah a kenkip kan dap nain kan i zaat dingmi tihna a um lo. Cucaah Dawn tlang ti lak hi chunmang manh asi tawn. Asinain Dawn tlang tilak cu kan ruah tikah zanmang bantuk asi hoi, a hla tuk i Lungler neihchiah nih a zawh ding asi loh. Kan khua in rinhchan mi upa tampi nih Dawntlang ti kan hmuh khawhnak caah a kenkip ah bomhhalnak khua an tuak hna i an rak zuam len nain an rak tlamtlinh kho loh. Phaisa lawng tampi khua mi nih kan rak dih. Lungler khua kum 170 tlinnak puai kan tuah hnu ah U Thla Cung nih tavuan ai lak i a van thok than hnu ah a van i ningcang ziahmah. Sipin le UNICEF zung hna ah bomhnak a halpi hna iplastic pipe le thir pipe tlawmpal hna a hmuhpi hna. Cu pipe hna cun Chak-um bo in Dawnlampial tiang le Ralpel ram tihna in Dawntlang chuk zuan tiang khuami thazang inplastic pipe le thir pipe an rak hmuhmi an phum khawh dih hna. Cuticun duhsah teinpipe peh asi tikah U Thla cu a rak i lawm ngaingai. Asinain Chel tlang in khuathar Dawnlampial tiang meng 4 a saumi caah thir pipe dahlo nih cun ti a kalter kho ding asi lo tikah bomhnak caah a lungre arak thei. Kei zong zeitin thla bomhnak kan kawl ah a that hnga tiah a rak ka ruah ve tawn.
Kum 2005 March thla ah Doite he Australia kan rak tlawng. BCV ah sianginn ka kai lio ah a ka daw biktu Russell he kan i tong. “Al, ka tar cang i motor mongh kai harh cang. Cucaah hmun tampi ah kan lenpi kho lai lo, na Sayakyi David Price maw kan tonpi lai, ka fapa Tim thla?” tiah a ka hal. Ka u Maw Din pa nih Lungler nih Dawn tlang ti lak kan duhmi zeitinthla kan tlamtlinter khawh lai tiah a ka ruahmi kha ka lung ah a chuak. Cu lioah cun Tim Costello cu Australia World Vision ah Director a tuanka nawn asi. Kan tilaknak caah a kan bomh khawh sual ah tiin, Russell sinah “Tim hi tha tein ka hmuh ballo caah hmuh ka duh i amah tu hi ka leen pi ko law kai lawm tuk hnga” tiah ka leh. A thaizing ah Blackburn tlanglawng station ah kan i tong. Cun World Vision zung ah a ka kalpi. Tim cu a zung ah kan va ton tikah a pa kha “Na hawi dawtbikmi maw na van i honpi” tiah a van capo. Cuticun minute 30 hrawng bia a kan ruah. Cun Russell nih “Lawi cang usih, Tim hi a rian a tam tuk i a caan kan dihter tuk lai” tiah a van ka chimh. Kan thawh pah ah khin, “Tim bia tlawmpal tein ka chim kho hnga maw” tiah ka van hal i, “Chim ko” a ka ti. Cun kan khua ti kan harning, Sipin le UNICEF hna nih mirangvawlei le plastic pipe an kan bomh cang nain Dawntlang le Khuathar kar kuar meng li cu thir pipe lo nih cun ti a kalter khawh ding asi lo ning, Sipin le UNICEF zong nih an kan bomh khawh tilonak ka chimh hnu ah World Vision Australia tal nih cu kan herhmi thir pipe cu nan kan bawm kho hnga maw tiah ka van hal. Ka bia dongh khap ah “Bawm kho e, cu pei kan riantuan mi cu asi cu” tiah a van ka leh i an zung phaisa kengtu Kevin sinah a ka kalpi. Theihternak a kan tuah hnu ah June thla ah amah hi Yangon ah a ra lai i a herhmi estimate rak suai ulaw Kawlram World Vision zung ah tha tein rak i ceih u, tiah a ka chimh ta i a pa he cun leng tiang a kan thlah. Inn ah ka lawi i Doite, Tial Hnem le Pa Tling ka chimh hna. Lungler khua cu ti kan hmu cang lai an ti i an i lawm tuk ve.
May thla ah Yangon ah kan kir. Kevin zong cu June thla ah Yangon ah a hong pha tatak. World Vision zung in Kevin a pha i kan zung ah hong te tiah bia an ka cah. Thlantlang lei tuaktannak in Kennedy nih a tuahmi estimate cu kai ken i World Vision zung ah ka va kal. Kawlram Director Roger le ti lei tavuan neitu Dr. Allen le Kevin ti cun kan i tong hna i estimate suaimi cu ka pek hna i an zoh. Kawl tangka in ting 400 nak tam a herhmi asi caah an khuaruah a har. Kevin a tlun lai ah Traders Hotel ah ka va thlah i laksawng tlawmte ka va pek pah ah kan herhmi a tamtuk i nan kan bawm kho hnga maw cu tiah ka hal. Ai thawh i “Pathian caah a harmi thil a um lo, thla kan cam lai i a tha te ko lai” tiah a ka leh. Ka tha a hong nuam deuh. Cu hnu thla li-nga chung Australia lei in zei thawng hmanh a um lo, ca cu ka kua len ko hna nain. An kan bawm kho lai lo pei asi ko lai hi ka ti i ka tha a chia tuk. Cu tlawmpal ah Tim sin in cakuat ka hmuh i bomhnak ka kawl lio asi, tlawmpal cu kan hmuh cang tiah ai tial. Ka tha a nuam tuk i ka U Thla sinah ca ka hei kuat i a tha a nuam tuk ve.
Kum 2006 February thla ah Malaysia lei ah Lian Chin thlah pah ah Rangoon ah U Thla a hong pha. Kan hnu lei ah UNICEF bawi Carol C. Long Thlantlang ah a hong le Tidim pa, Tidim saya a tuan lio ah a sianghngakchia a si i atu UNICEF zung ah rian a tuan lio mi, U Piang Suan Mung bomhnak in kan ton khawh i thir pipe kan herhmi kha kan bomh hna lai an ti tiah a ka chimh. Thlantlang tiang kan van in phurhpiak hna lai an ti. Atu ah kan herhmi cu Thlantlang in Lungler tiang phurhnak, pipe pehnak ah a dih dingmi le Sipin nih ti-inn kauh an kan fialmi ca lawng asi cang tiah a ka ti. Cu vialte caah a dih ding phaisa cu zeizat thla a herh hnga tiah ka hal tikah ting 50 nih cun a zat ko lai tiah a ka ti. Asiahcun tlawmpal zong hlei ko seh, ting 62 in ka hal hna lai ka ti i U Tum Sang sinah estimate suai ka hei fial than i Kennedy he an tuak tikah ting 68 in an van suai. U Thla nih a ka chimhmi thawng le a herhmi estimate cu Tim sin ah email in ka hei kuat colh. Thawng a theih cun ai lawm tuk ve. An hmuh cangmi nih kan herhmi a deih cang i a dang kawl than an hau ti lo. Cucaah Dollar 7000 World Vision zung ah a van kuat colh ve. Roger nih thawng a ka thanh i ka va kal. Ai lawm tuk ve. Cun tilak committe upa pahnih hei sawm hna law, March thla ah nangmah he phaisa cu hong thoh te u tiah an ka ti. U Thla zong Yangon ah a um ko rih. Amah le Lungler upa pakhat kan hong te lai a ti i Lai tlang lei ah a hong tlung. Thlantlang a phak zarh hnih ah ruah lo piin a kan thih tak caah U Tum Sang le U Biak Thang, Yangon ah an hong i phaisa cu ol tein kan va thoh. Inn kan lawi ah thla kan cam i U Tum Sang cu “Maw Din pa nih hi thil hi hmu ve selaw zei tluk in dek ai lomh ve hnga” a ti i a tap, a iik thluahmah. Kei le Ngun Thio pa zong kan i sum kho ve ti lo i kan mitthli a tla thluahmah ve.
World Vision Australia nih Lungler tilaknak ah an kan bomhmi hi sohluah va chiah i sawkmi asi lo. Pumpak in Russell Costello nih a ka dawt caah a fapa Tim Costello min in an kan bomhmi asi. A olnak in chim ahcun pumpak in keimah an ka dawtnak caah bomhmi asi. Lungler upa nih bomhnak an ka kawltermi zong asi lo nain ka pa le U Thla nih Lungler an dawt ruangah an kan ceihpimi nih Lungler zawnruah venak thinlung te an kan pekmi khan keimah thinlung chuak tein ka va chimmi asi. Cucu Pathian nih Lungler khuami sinah thlawchuah a pekmi asi. Micheu nih cun hi tilak bomhnak hin U Al Bik nih ting zeizat remruam thla ai miak hnga tiah a chimmi zong khuami lakah nan um. Miak duh ah ka halmi asi lo caah chim awk a um lo. Lungler khua caah thiltha pakhat te tal tuah khawh ve khi ka duh caah le U Thla rian domhmi, abiapi tuk le kan herh bikmi tilak, tlam a tlin khawhnak ah i tel ve khi ka duh caah asi.
Cuticun bomhnak phaisa cu kan thoh kho ko nain UNICEF nih pipe rianrang in an kan phurh khawh lo caah a kum in kan rau. Mandalay in Thlantlang tiang phurhnak ah le Thlantlang in Lungler tiang pipe phurh man ah le pipe pehnak ah le ti-inn kauhnak hna ah kan phaisa cu kan hman hna ti asi. Furpi lingcing ah Kennedy hruainak in a hawile he khuami hna he thazang fakpi in an kan chuahpiak caah tilak cu kan lim khawh i phuanhpuai zong cu hlunghlai ngai in kan tuah khawh caah ka lung ai lomhning ka chim kho lo. Dawntlang ti thiang, din awkah a tha bik ti phun asimi, kan din khawh caah a kenkip in mah le tuanvo cio feltein a tuanmi nan dihlak cungah kai lawm tuk. Nanmah nih rian tha tein nan tuan caah Russell le Tim nih an ka zumh chin caah le Kawlram World Vision zung upa hna sinah ka mithmai nan hngalter caah nan cungah ka lunglomhnak a tam chinchin.
Tiphuanhpuai tuah hnu ah rianlimnak report ka hei pek hna. Cu pah cun lungpang le lungdaap a umnak ah kan phum khawhlomi plastic pipe hna thir pipe in thlennak caah ting 26 ka hal than hna. Ka cungah zumhnak an neih caah cu zong cu ol tein an van kan bomh than i khuami zuamnak in na lim than i report ka hei pek than cang. Tha tein rian nan tuan caah kan i lawm tuk an hei kan ti rih cuh.
Din awk ti lakah a tha cem phun asimi ti kan hmuh cang. Sihmanhselaw zeithil hmanh kan hman caan a sau ahcun an i rawk hna. Kan tilak zong hi kum a sau lai i thil phunphun nih an rawk te lai. Cucaahcun hi ti kan din khawh camcin khawhnak ding ah cun tilak a neitu khuami hna nih ai rawk nakhnga lo tavuan kan nei ti kha philh hlah uh. Thil paoh nih dawt le muaitam le zohkhenh an duh dih. Kan tilak hi kan dawt i kan zohkhenh a that ahcun can saupi a kan nguh lai, kan dawt lo ahcun a rauh hlanah ai rawk lai i, Sihpi tikhur le Siasih tikhur tbk ah khan ti than kan hau than lai. Lungler ah khua asa ve lomi nih cun kan hong tlung in kan in zohkhenhpiak hna in kan in remhpiak kho hna lai lo. Nanmah ta asi, midang thil asi lo caah khuami paoh nih nan dawt nan zohkhenh i tilak a kan rawkpiak khotu thil kip kha nan ral ah nan ruah hna lai i cu ral hna sin in nan kilven a hau lai.
Dawn tlang tilak hi a thoktu le a dih deng tiang tuanvo a latu cu U Thla Cung, Ni Din pa, asi cu kan theih cio mi asi. Amah lawng nih a tuah ti cu ka chim duhmi si loin kan Lai holh ah “Mi pakhat thawng, sa pakhat thawng” tiah an chimmi khi U Thla hi asi ka tinak asi. A ngaingai ahcun U Thla tluk tein khua le tilak caah a re a theimi Pu Tum Sang le adang ti committee member tampi nan um. Culawng si loin re a thei khunmi mino tampi nih bomh lo ahcun kan rian hi ai lim kho ding asi lo. Sihmanhselaw Ni Din Pa nih dawtnak taktak in a kan hruai khawh i khuami le ramleng um kan naule a kan funtom i thinlung khat tein tan kan laak khawh caah zanmang hmanh ah manh khawhlo mi Dawntlang ti thiang kan din khawh. A man a faak tuk. Khuami nihlawh le liampal acheu relhlo bakin Kyat ting 700 nak tam asi tiah tuak asi. Atu chinchin ah cun plastic pipe kan thlenmi le nihlawh vialte le phaisa man a tum he cun ting 900 a pha deng cang lai. U Thla bantuk in Lungler caah a zeizong atu bantuk in khua dawtnak a neimi hruaitu tha tampi kan chuah ahcun Lungler khua cu a thangcho lai i hawi khua nih an kan zohcho ko lai. U Thla bantuk Lungler dawtu pasal tampi kan khua nih kan herh.
KA CAAH PATHIAN CHANGTU
Sang Zel
Ka ngakchiat lio thil kai cinken mi lakah ahmasa bik asi rua tiah ka ruahmi cu ka nu he faar cia lak pahin Innral bo lei i u Thla kan rak don lio kha asi. Innral bo kan chuak maw chuak lo ti ah khin kan ral lam a hei langmi ah u Thla cu angki varte le tawhrolh nak te i hrolh in kan lei a van panh thliahmah khi a lang i zanlei ninem nih a angki varte a hei cerh caah ka mit ah u Thla ai dawhning cu a en in a en i ka lungchungah vanmi bantuk tluk ai dawh khin ka hei hmuh. Muthai sen tete pa kua hra a rak ka phurh i ka rak i lunghmuih tuk.
Kai cinkenmi pahnihnak cu zanlei zanriah chumh cu, nika nih Bawi Buang te karlak in Muallai a van kah hrawngah Muallai cun picnic a kal i a rak tlungmi khua nu khua pa cheukhat le nungak tlangval rual hna cu an lu ah pangpar i tonh in le an hngawng ah pangpar thi i-awih in bongmong le thengtheng pinah bel le kheng an i kenmi an haileng putmi cio tum buin khua chung an hong luh kha mipi nih kan rak cuanhmi hna a si. Cu nungak tlangval picnic kalmi cu u Thla B.A. awn lawm mi an rak si kha ka upat hnu in ka theih. U Thla hi khua nungak tlangval rual he picnic tuah le ngahring dawi tlangkai hi a rak uar tukmi a si caah ka pa nih a B.A. awn lomhnak ah sia, caw le vok rak thah piak in nuamhnak a phunphun, inn lei nuamhnak le ram lei nuamhnak tiin a rak tuah piakmi a si.
U Thla cu Farrawn tangriat siangin ah sianguk rian tuan dingin Thanthlang in an thial i a sin tangli kai dingin ka nu le ka pa nih an rak ka timh ve. Farrawn khuapi ca le an sianginn caah biatak tein ai zuam i zan ah a rak um manh ballo. Zan mui padap ah meng hnih hrawng a hlami khuachung ah meeting a rak kai. Cawnnikhat ni in Cawnninga ni zan tiang suimilam 9 hrawng tiang lengmang siangin bawda um pawl ca a ciahpi hna. Zarhteni zan ti le hla an rak cawng peng fawn i Pathian ni zan lawng hi inn ah a rak um. Zan a um lo kar poh cu tangli caciah awk zong a ngei set rih lomi cu ca a rak ka ciah ter tawn i a lawi tawn ahhin kai hngilh zazat, kai hngilh lo zazat a rak si tawn. Sihmanhselaw kai hngilh zongah kaa khat hmanh a ka si ballo.
Kum khat kan um chungah a bia i ngaihcak awk kaa khat hmanh a um ballo i lunglomhnak ding le lungthawhnak ding bia lawngte a rak ka chim ko nain ngakchiat lio kan ti cu nu le pa le khua ngaih a rak fak tuk i zan kan ihnak u Thla sir tecun a theih loding in ik thliahmah ka rak tap tawn. Cun Pathian ni pumh chuah chungkhar sin a len karah a theih lo ten Bebilung tlang in Lungler khua ka cuan tawn i aho hnemtu le hramtu umlo nguingui thlak in ka rak tap tawn. Ka lung a rak leng tuk ve asi lai, cu kan khua a langmi hmanthlak te cu a lo kholo i atu tiang kai mangphanh pah lengmang theu rih. U Thla cu miding, mifel, mizuam, zu ding lo, kuak zu lo, a herh lo bia chimlo, le mi zapi tihzahmi a si tikah ka u a si ko nain ka rak zah tuk ve i a bia hi samfang ngaw hmanh lonh ka rak duh bal lo caah a rak ka cawnpiakmi paoh ka rak zulh dih pinah nihin ni tiang zulh kai zuam peng.
Farrawn cun Lungler ah an van thial than i khua a phak bakin khua thanchonak le siangngakchia an cawnmi ca an thiam khawh nakhnga biatak tein ai zuam than. Cun a nu le pa rian a simi lothlawh, lovah, innlo riantuan kha ai manh ni le zung khar caan ah cun a bawm peng hna. Ni khatte hmanh mi dang cio bang ai dinh huar hi ka hmu ballo. Zanlei siangin kan chuak i siangngakchia pumpululh a chuihpi hna, a silo le fu dum, serthlum dum, antam dum ah a rak kan kalpi. U Thla cu siangngakchia cawnpiak zia a thiam tuk i a sin um poh catang sang an phan, an ziaza an i remh.
Cawnninga zanlei poh hi ca cawn loin lentecelh le riantuan a rak si i siangngakchia kan dihlak in lente kan i celh lo le certual a rak kan kauhpi, siangin lam a rak kan remhpi, cun thlangum le tlaidep ummi cho kai hau loin lamphei tein siangin an kai khawh ve nakhnga ding ca Chum Ceu pa te inntual in Pu Za Kam inn chak in siangcachim pawl umnak inn chak hei tan zuahmah in siangin tiang lamphei chuak duk a rak kan cawhpi. Khua mi dihlak sin chomhruai in khuachung lam le tikhur lam hna a rak kan remhpi pinah khua hlun le khua thar kar atu kan zulhmi lam, sianginn in thithlainak hor (Bungkhua le Fungkah lam pial tiang), Siangzel pa te inn in thithlainakhor tiang baak lam thar a rak kan cawhpi, a rak kan remhpi.
U Thla hi khua chung lam le sianginn lam thar a kan cawhpi lawng si loin kan tlang ah motor lam chuak ding zongin biatak tein a rak hrihhawh i a rak kan cawhpi hmasa cemtu asi. Khua chung mi le tlang mi vialte lawng hmanh si loin siangngakchia tiang a rak kan cawhter ve. Khuasik thla ah siangngakchia dihlak lam cawhnak ahcun a riak in a rak kan pawhpi i kei zong Fungkah le Lungler kar ah voikhat, Sihmuh le Sopum kar ah voi khat a riak in lam ka rak co ve. Kan tlang motor lam cawh a rak thoktu cu u Thla hi a si. Dawn hi kan chungkhat tam cemnak le a kan dawtu tam cemnak khua a si i voi khat cu motor lam cawh an hrihah hi tin an icapo an ti, “Eng vang nge Pu Thla Cung te unau motor kal na tur motor lam cu kan cawh ve angle?”
Cubantukin rian pipa khuapi in an tuan lio caan ah zapi meeting hnathlaknak tein an rak tuan i u Thla bia chimmi le rian hrihhawhmi poh an rak el ka thei ballo. Mi dang he bia i-el le lung ihmuh lo an ngeih zong ka thei ballo. Bia tlawmte a chim i rian tu kha tuahsernak in a rak langhter pengtu a si.
Kan no lio kan chungkhar lakah u Thla lawng hi khua caah ai pe i chungkhar nih dawtmi le bochanmi a rak si lo. U Dawt (U Thla nupi) zong hi ka nu le ka pa bia a ngai i chung le khar a rak kan daw a rak kan dirkamh taktak tu a si ve. Kan unau rual dihlak in a rak kan dawt i kan uarmi phun cio hoih in ceihpi le forhhaih bia chim a rak thiam tuk. Dawtnak a ngeihmi le a nun that nih a rak kan lomhter viar. Pathian leiah a rak izuam tuk i a chungkhar vialte hi hrinthannak hmu hna seh tiin a rak kan duhsak. Khua ah saupi kan um ti i ka theih chung chungkhar he zong si ah mi he zong si ah itheihthiam lonak pelte hmanh a ngeih ka thei ballo.
Lungler cun Thantlang ah u Thla cu an thial than i Nu Sui he kan rak zulh. Sianginn kai cio kan si hna i hohmanh thleidannak um lo tein rian kan ithiah hna i amah zong rawl chumh cu ai thiah ve. Ahohmanh dang lo tein i tluk tein a kan zohkhenh. Zaan khat u Thla le u Dawt a thli tein ih lai bia an iruahmi pakhat cu u Dawt nih, “Hriangkhan ka chungle cu aziah phaisa cu na pek hoi hna,” tiah a ti i uThla nih, “Anmah nakin khuasa kho deuh ah kan cang i lahkhah to te kan si deuh caah kan i nincan deuh ahcun kan cheuhbauh pah lengmang ko hna lai,” tiah a leh. U Dawt nih a peh than i, “Te le fa zong kan ngei ve cang, kan fale ca zong ruah ve a hau, cheuhbauh tawk cu kan cheuhbauh pah ve ko cang hna i zeidang harnak an ton dah tilo ahcun a za cang ka ti,” tiah a van ti than. U Thla nih a leh thanmi cu, “Ahoho chung ka ti loh, a har deuh poh cu zohkhenh peng hna si ko seh,” tiah a ti. Hi an biaruah ka van langhter duhnak cu kan ule hi an nuva in an chungkhat le cungah an lungput ai dawh tuk veve mi hi asi.
Vanchiat ah 1976 kumah tanghra kha “B” in ka awng. Ka lung a rak rawk ngai lioah U Thla nih, “Kawi Zel, hong ta rih,” a ka ti i a pawng ka thut hnuah, “Tukum cu Rangoon ah na va kal lai i na va nolh lai,” a ka ti. A ruah awk hmanh ka theih ballomi a si i a leh zong ka let ngamlo. A nolh i, “phaisa zeizatdah na ngeih, na ngeihmi nih a daih lo poh ka chap lai i na kal colh lai a rak ka ti. Cu lio te cu UBik, UBuan, UTin (tleicia), le UThawng university an kaiter hna lio asi i zei phaisa in hme cu vialte minung cu an zohkhenh hna lai ti hi kan chungkhar kong a theimi ca zong ah a thei ballo mi ca zong ah khuaruahhar phu khi a si.
Cuticun Rangoon cu ka vung um ve i u Bik MA kai lio a si i asinah ka um. Laitlang in a pok i Rangoon ah tanghra a kai hmasa cem ka si rua ka ti. Ka ule an ka dawtnak thei in ca biatak tein kai zuam ve. Ka ule nih kan caah an har tuk sual lai tiin semsi a khak tuk ti kha an ka theih ve i phaisa zahnih ka cah hna ahcun zali an rak ka kuat. Rangoon ah kum 10 ka um i kal kai thawh chiarte ka herh ka timi a let lengmang in a chap i a ka pek tawn. U Thla a tam tuk, ka ti zongah ka khirh kho ballo.
Tanghra ka awn hnu cu va fanote choih bang ka duhmi lawngte ka ule ruahnak hal hmasa loin ka van tuah, hla ka van sa, tapphel ka van chuah ciammam i ka hawile he zu le kuak a tep ballo mi cu zu ka van ding, kuak ka van zu ve cang. Cuticun, ca awn ding lei kha ka program chungah telh nemmam ti loin hla lei program lawngte kha ai peh thluahhmah in ka suai. Lai hla “Dingdi Zuun Hla” le “Lomhnak Ni” ka chuah pinah Tawna he Mizo hla Rinsangpuii le Lalhnehpuii hla kan tuah piak hna i hawi dang sianginn an kai lioah ka ule theih loin Kalemyo in Rih in Aizawl ah kum khat chungah voi hnih ka kal. Ca ka cawnmi le ka zohmi a tlawm tuk caah kum khatnak camipuai ka sung. Kum khatnak ka nolh i ka awng nain a kum hnihnak ka sung hoi. Cutikah, “Sang Zel cu zu le sa lawng a tawng i a lolak ko cang khah,” tiah uThla kha an chimh. Asinain u le nau a kan daw tuktu u Thla nih cun amah zu a ding lo nain hitin a leh hna an ti, “Mi thi a si lo hme cu a ti pah ve la hme teh.”
Kum hnihnak cu ka van awng than i cu kum ahcun khua ah ka tlung. Sianginn kai pah cun hla lawngte cu ka tuah ka sa i a theipar cu a kumthumnak lawng kha kum li ka kai, voi hnih ka phi nain ka awng lo. Ka lung a rawk ngai ve i khua lei ka panh. Thantlang ka phan i u Thla cu voidang kel bantukin lunglawm te le hmaipanh tein a ka chonh i lunglawm tein zanriah kan ei ti hna. Rawl ei khim cun coka ah, “Kawi Zel ka pawngah hong thu hnik,” a ka ti i ka vung thu. Mi tha, mi dik le u le nau daw tukmi u Thla pawng ka van thut cu thil ka rak tuah ciami a dikmi he diklomi he thlalang chung fiang tein kan ihmuh bang an hong lang dih. Bia a chim hlanin, “U Thla, na hmai ah diknak pakhat hmanh ka ngei lo, ka sual ka palh tuk,” ti lawngte kha ka thinlungah a khah in a hung khat. Kam khat leiah fak tukin a ka sik sual lai ti zong ka phang pah.
Bia a van thok i, “Kawi Zel, na lam nai palh, kan lam kan ipalh. Cacawn hi na kalnak ding lam a rak si loh. Cucaah, ingeihchih lo tein camipuai cu phi duh ti hlah law ka nu le ka pa le kan unau kan ibawm lai i motor kan in cawk piak lai i cucu na mong lai i phaisa tu na kawl lai,” tiah hmaipanh bu tein dawtnak le zawnruahnak taktak in a van ka ti. U Thla nih a ka sik rua lai ti i kaa khat hmanh si hleng lo tein ka caah lam tha kawlpiak in motor kan in cawkpiak lai ti hoi cu ka ti i ka khuaruah a har tuk hringhran. Holh ngam loin saupi ka um. A nolh than i, “Na kal ti lailo, phi duh ti hlah, kan ning a zak tuk cang,” ati than. Zeiti sihmanhah cal cung saruh chonh in nawl ko rih ning ka ti i, “U Thla, zei kan ti hnga tukum te cu ka phitter ko rih, kai zuam ve cang lai,” ka van ti. Sianginn kai caan cu a van cu i, “Asi le ca biatak tein vai zuam ne mu, zeizatdah kalnak na herh lai,” a ka ti i, “350” ka ti. Phaisa Ks.700 a ka ronh i Rangoon kal cu kai thawh than.
Biatak tein ca kai zuam ve cang i Pathian dawtnak in Economics kum thumnak cu tha tein ka awng. Tanghra he cun Rangoon ka umnak kum 10 nak a si cang caah cu kum i dih hrimhrim dingin ka ti i kum thok in sianginn fel tein ka van kai, ca biatak tein ka van izuam. Asinain, “Kei fa ngeih kum ah pul a tlung,” ti ciammam ah Kawlram buai, sianginn vialte khar dih a hun si i cu kum cun ram leng ka chuak ai. Ram leng Delhi ka um lio u Thla nih a timi cu, “Ram tha chuah ve rak izuam. Nan chuah khawh cun phaisa nan kan kuat lai, nan kan bomh lai kan ti duhnak a silo, kan Lai hawi sinah kan unau ram dang ah a um ve ti min te kha kan duh ve caah a si,” ati.
Dennis Fisher nih, “Rili pi hi cahang si selaw, cu cahang cun Pathian dawtnak hi tial si law a daih hnga lo,” tiah a ti bang u Thla le u Dawt i an kan dawtnak cu chim le tial lengmang hmanh ah a dong kho ding a si lo. An kaa chungin dawtnak le zawnruahnak ti dah lo cu lungtlin lonak, soiselnak le phunciarnak bia phun hi voikhat taktak hmanh a chuak veve ballo.A naule nun a kan chimhnak cu sikthiat au khuanh phun si loin dawtnak le zawnruahnak kha a nun ah langhter kha a si. Cucaah u Thla cu kei ka caah le kan unau dihlak caah kan Pathian changtu asi, a pahnihnak kan Pathian a si.
Tleicia ka u Thla kong ka ruah poh ah ka nun hi dawtnak le zawnruahnak in a khat colh ve. Amah bantuk in u le nau, chung le khat a daw i khua le ram caah fak pi a ruatmi si ve ka duh. Atu Pathian sermi a pum leidip cu leidip ah a kan kir tak cang. Sihmanhselaw ai thupmi a nun dawh cu pumpak ka caah, kan unau caah, kan chungkhar caah, kan khua mi caah, kan tlang mi caah le kan Laimi vialte caah thing cu hau in thluk asi hnuah a hram in a bir note a corh than bang hong corh ve in izohchun awk le icawn awk caah kan hmaika ah a thang zungzal lai.
“Vulei chawhlawn vialte nakin, u le nau kha a kan daw deuhtu tleicia u Thla le dam in kan sin a kan nun pi rihtu u Dawt hna an cungah upatnak a zungzal um ko seh!”
